منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
بیرینچی و سۉنگگی حکایه
یازووچی: قادر مرادي
اۉزبېکچه‌گه اۉگیرووچی: محبوب الله توران
یازووچی ایسیتمه‌لب، اۉتاغیده یالغیزگینه اۉلتیریب ناله قیلردی. ایسیتمه آلاویده کویماقده اېدی. ییرتیق قاغازلر فرش اوستیگه تۉزیب یاتگن، کتابلر اېسه هر تامانده ساچیب تشلنگن اېدی. یاش حکایه یازووچی اویاق-بویاققه اَغه‌نیب، آغده‌ریلردی. آه و ناله قیلر اېدی. ساچیلیب یاتگن ییرتیق قاغازلر و کتابلرگه، دېوارلرگه تیکیلردی. دېوارلر یوزیده، صورتلر یاپیشتیریلگن اېدی – حکایه یازووچیلری و حکایه تنقیدچیلری‌نینگ صورتلری. اولرنینگ اثرلرینی سېوه‌یاتگن یازووچیلرنینگ صورتلری اېدی دېوارلرده. لېکن، اېندی بولرنینگ همه‌سیدن بېزار اېدی. بو صورتلرنینگ همه‌سینی اۉز اۉتاغیدن چیقریب تشلش نیـَتیده. کتابلرینی بوندن کېین اۉقیمه‌ی، همه‌سینی اۉزیدن اوزاقلشتیرماقچی اېدی. بیراق، بو ایش یامان ایش دېیه باشیگه ینه بیر فکر کېلیب قالدی. او صورتلرده‌گی آدملرنینگ همه‌سی حکایه‌چیلیک‌نینگ فخرلری حسابله‌نردی. «اۉزینگ حکایه یازه‌آلمه‌سنگ، اولرده نیمه عیب. کۉپ یازیش، کۉپ اۉقیش کېره‌ک-ده اخیر». امیدسیزلیک، یازووچی اوچون اۉلدیرگووچی زهرگه اۉخشه‌یدی. شو کېچه بۉلسه، هم ساغلیغی یخشی اېمس، همده یازیشگه قلمی بارمس اېدی - کۉپ یازگنیدن بۉلسه کېره‌ک! حکایه یازیشنی اېندی‌گینه باشله‌گنیده، یازگنلری‌نینگ همه‌سینی یالغیز اۉزی اۉقیب اۉتردی. اۉقییه‌دیگن چاغی، بو حکایه باشقه بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سیگه اۉخشب کېتیبدی، دېه خیال سوریب، یازگن حکایه‌سینی ییرتیب، اوزاققه تشلب یوبارردی. نېچه کون اۉتگچ، ینه-ده اۉزینی ینگی بیر حکایه یازیش اوچون تیارلردی. لېکن، بو حکایه‌سی ینه-ده باشقه بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سیگه اۉخشب کېتگنینی سېزیب، اونی هم تشلب یوبارردی. هیچ بۉلمه‌گنده، یوزته حکایه‌نی منه شو شکلده یۉق قیلیب یوبارگن. لېکن اېندی اونینگ قراری باشقه‌چه. بو سفر ماهر حکایه یازووچیلردن مصلحت سۉره‌شگه قصد قیلدی. آلدینلری هم شونده‌ی قیلیشگه قصد قیلگن اېدی، لېکن، اۉز حکایه‌لرینی باشقه بیر یازووچیگه کۉرسـَتیش و اوندن مصحلت سۉره‌شگه باتینالمسدی. آخری بوندن باشقه یۉل قالمه‌گنینی توشینیب آلدی.
باش آغریغی آشگن، ایسیتمه‌سی هم تاباره کۉپه‌یماقده اېدی. هر بیر نېچه لحظه‌دن کېین، اۉرنیدن توریب، سۉری‌سیده اۉلتیرردی و صورتلر و کتابلرگه قره‌ب تیکیلردی. صورتلرده‌گی آدملرنینگ هر بیریسی‌نینگ یانیگه ایکـّی-اوچ بار بارگن اېدی. هر بیریسیگه هم اۉزی‌نینگ ایکـّی-اوچ ینگی حکایه‌سینی تاپشیرگن. لېکن، هر بار هم اولرنینگ ملاحظه‌لرینی اېشیتگنیده، یازگن حکایه‌سینی ییرتیب تشلش و باشقه بیتته‌سینی یازیشگه مجبور بۉلردی. کونی کېلیب، «هه، منه بونیسیگه عیب یۉق، سېنگه آفرینلر!» دېیدیگن کیشینی کوتردی.
بو فکرلر بیلن دېوانه بۉلیب قالیشی امکان‌سیز اېمس. بیران پـَیت اۉز-اۉزی بیلن گپله‌شیب کېتردی. بو حالتینی توشینیب، یوره‌گینی قۉرقوو باسیب آلردی بیران پـَیت. «تېلبه‌لیگی بۉلمه‌گن صنعتکار، هیچ بیر مقامگه اېریشمه‌یدی»، دېگن گپنی بیر کتابدن اۉقیگن اېدی. اۉز-اۉزیچه، آدم اېنگ اوّلا تېلبه بۉلیشی کېره‌ک، کېین یازووچی...، دېیه اۉیلردی. شاید که شو کېچه بو باسقیچ‌نینگ باش قسمیگه یېتگن‌دیر! قۉرقووی آشیب، اۉرنیدن توردی. دېوارلرده‌گی صورتلرگه قره‌ب، هر بیریسیگه علاحیده تیکیلدی. اولرنینگ یوزلری و کۉزلریده تۉلقینلـَنیب تورگن جنونگه حالی‌گه‌چه دقت قیلمه‌گن اېدی. صورتلر اونگه باشقه‌چه کۉرینردی، بو کېچه صورتلر اۉزلرینی باشقه‌چه نمایان اېتماقده اېدی. هر بیریسیگه ایکـّی-اوچ بار تیکیلدی-ده حقیقتدن هم بو بار اولرگه بیر خیل تېلبه‌لیک-جنوننی کۉردی. هر بیریسیگه قره‌گنیده، اولرگه بیر خیل جنون بارلیگینی اَنیقلاوچی بعضی بیر نرسه‌لر اونینگ کۉزی اۉنگیدن سودره‌لیب اۉتردی. دنیاده باشقه ایش قوریب قالگن‌دېک، او شو ایشنی تنلگن اېدی. اېندی بیر خیلتېنتکلر آره‌سیده حیات کېچیره‌یاتگنیگه فکری یېتیب قالدی. حالی‌گه‌چه او عادي آدملر بۉلمه‌گن باشقه‌لرنینگ قاغازگه تۉککن توشینچه‌لرینی اۉقییه‌یاتگنلیگینی یخشی انگله‌دی. اۉزیدن یامانی کېلیب، دېوارلرده‌گی صورتلرنی اۉپیریب، بوتون کتابلری بیلن تشقریگه اېلتیب تشلشگه قصد قیلدی. تېلبه آدملردن نیمه فایده؟! لېکن ینه تۉختب آلدی. ینه-ده صورتلرگه تیکیلدی، کتابلرگه کۉزی توشدی – اولرنینگ عجایب و غرایب عنوانلریگه، مُقوّالریگه.... اېندی‌گینه بو حکایه‌لرنی اۉقییه‌باشله‌گنیده حالتی بونده‌ی اېمسلیگی، بلکه یخشی اېکنلیگی اېسیگه توشیب قالدی. بو کتابلرنینگ یازووچیلری بیلن اوچره‌شیش نـِیتیده اېندی‌گینه اۉقیشگه باشله‌گنیده، حالتی بونده‌ی اېمس اېدی. بو مدت جریانیده اولرنینگ تېلبه‌لیگی مېنگه هم یوقیب قالدی‌می اېکن دېیه اۉیلب قالدی. اولرنینگ مصلحتلری و ملاحظه‌لری بیر-بیر اېسیگه کېلردی.... اېندی اولر حقیقتدن هم تېلبه اېکن دېیه اۉیلاوگه چۉمماقده اېدی. فکرلرینی آلیش اوچون اولرنینگ هر بیریسیگه اۉزی‌نینگ ینگی یازگن ایکـّی-اوچ حکایه‌سینی بېرگن اېدی. اولرنینگ مصلحتلری و تنقیدلری اېسیگه کېلگنده، ساچلری سیخ بۉلردی، شاخ چیقرردی. اۉز خانه‌سیده یوریی باشله‌دی. اۉزی بیلن گپله‌شردی: هه، بیرینچی حکایه‌منی منه شونیسیگه کۉرستگن اېدیم، ینه بیر کون قـَیتیب بارگنیمده، نیمه دېگنی اېسینگده‌می؟
اۉرنیدن قۉپیب، صورتگه قره‌ب توردی. صورت گپگه کیردی: قۉی اۉزیم اَیتیب بېره‌ی دېدی-ده، ققراس اوریب کوله‌باشله‌دی. کولگیسی توگه‌گندن کېین، «سیزده یخشی استعداد بار، لېکن بو حکایه‌نی کلاسیک شکلیده یازگن‌سیز. حاضرگی عصرده، حکایه یازیش ینگی هنرنی طلب قیله‌دی، بونی اېسیمیزدن چیقرمسلیگیمیز لازم».
ینه بیر بلند آوازلی کولگی اېشیتیلدی. اۉشه کوله‌یاتگن صورت‌نینگ گپلریگه قولاق توتدی: حکایه‌نگیزنی اۉقیب اۉتدیم، یخشی یازگن اېکن‌سیز. لېکن، بونده‌ی یازیش جماعت اوچون فایده‌لی بۉلمه‌یدی؛ بونده‌ی یازیش، غربي یازووچیلرنینگ تیریکچیلیک شرایطی‌گه ماس‌دیر. بیزنینگ حکایه‌لریمیز اۉزیمیزنینگ‌کی و اۉزیمیزنینگ دردیمیزگه یره‌یدگن بۉلیشی لازم...».
کولیشلر ینه-ده کۉپه‌یه‌باشله‌دی. صورتلرگه قره‌گنیده، اولرنینگ همه‌سی اونگه قره‌ب ققراس اوریب کولیب تورگنینی کۉردی. خانه‌سیده ساچیلیب یاتگن کتابلرگه تیکیلدی. کتابلرگه هم جان کیریب، بو ققراس کولگیلرگه قۉشیلیب اولر هم قیمیرلب-قیمیرلب اۉینه‌ماقده اېدی. صورتلر، اېگه‌لری بونینگ حکایه‌سینی اۉقیب، بیلدیرگن فکرلرینی تکرارله‌ماقده اېدیلر. اېندی قـَیسی بیریسیگه قولاق سالسین بو بېچاره؟! صورتلردن بیری شونده‌ی دېردی:
«سیز حقیقتدن هم یخشی یازه‌سیز، لېکن عشقي حکایه یازه‌سیز؛ او هم بۉلسه اۉن‌سېکـّیزینچی عصرگه خاص شکل و آهاری کېتیب بۉلگن روشده. اېندی او عشقلردن خبر یۉق. حکایه یازووچی، اۉز زمانه‌سی‌نینگ خطِ حرکتیدن یۉل باریشی و اۉز جامعه‌سیگه کېره‌کلی نرسه‌لر تۉغریسیده قلم تېبره‌تیشی کېره‌ک. صنعت، صنعت اوچون اېمس، بلکه صنعت خللقه خذمت قیلیشی کېره ک...».
«مېنگه قره‌نگ، حکایه‌نگیزنی اۉقیدیم. بونی اۉقیش بیلن، تـَنیقلی بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سی اېسیمگه توشدی. ایزداشلیک‌نینگ عیبی یۉق، لېکن تقلید هیچ هم یخشی ایش اېمس. بیر آز اۉزینگیز بۉلیشینگیز اوچون اینتیلینگ...».
«حکایه‌نگیز یامان اېمس؛ لېکن، هر بیر یازووچی‌نینگ یازه‌دیگن تیلی تۉغریسیده هم مسوولیتی بار. یازیش قاعده‌لریگه هم رعایت قیلیشینگیز لازم».
«بو حکایه‌نگیز، شېکسپېرنینگ یازوولریگه/بیتگنلریگه اۉخشه‌یدی؛ بعضی بیر قسمتلری اېسه گیدو ماپاسان‌نینگ حکایه‌لریگه. سیز همه نرسه‌نی یاپیق و ابهام حالتده بیان اېتمسلیگینگیز لازم. سیزنینگ نیمه دېیه‌یاتگنینگیزنی مخاطبلرینگیز هم بیلسین-ده اخیر».
اولرنینگ کولگیلری و گپلریدن باشی قاتدی، قالدی. قـَیسی بیریسینی قبول قیلیشینی بیلمسدی. «سیز همه نرسه‌نی آچیق بیان قیلیشینگیز لازم، مخاطبلرینگیزنی کم‌سیتمنگ.... هنر، ابهام، اشاره و ایماده‌دیر، بولر بۉلمه‌گن حالده، حکایه ژۉرنالیستیک بیر ژانرگه اَیلـَنه‌دی.... بو حکایه‌نگیز فلسفي بیر حکایه‌دیر، فلسفه‌دن باشقه، اَیتیلیشی کېره‌ک بۉلگن کۉپ‌گینه گپلر حالی هم موجود.... بو مقطعي/اۉتکیچنی/ایرمک بیر حکایه‌دیر؛ بوگونی بار خلاص، کېله‌جکده بو حکایه‌لرنی اۉقیشگه کیشی قیزیقمه‌یدی.... بو حکایه‌نگیزده اضافي صحنه‌لر موجود، اولرنی آلیب تشله‌گنده، حکایه‌نینگ ماهیتیگه خلل یېتمه‌یدی...».
بو حکایه‌نگیز، بو حکایه‌نگیز، بو حکایه‌نگیز... و صورتلر و کتابلرنینگ قهقـَهه آتیب کولیشلری اۉری ایچیده جره‌نگ ساچیب توریبتدی. ایشانیب بۉلمس درجه‌ده اېدی. قتـّیق آواز بیلن بقریب: «بۉلدی، بۉلدی؛ یازووچی بۉلیشنی ایستـَمه‌یمن، ایستـَمه‌یمن...»، دېدی.
غیلقه تېرگه باتیب، اویقوسیدن اوچیب توردی-ده، هاولیقیب صورتلر و کتابلرگه تیکیلدی. قتـّیق بیر نـَفـَس تارتیب، «شکر که اویقو اېکن، شکر که دېوانه بۉلمه‌گن اېکنمن»، دېیه راحتلندی. اۉرنیدن توریب، برچه کتابلر و صورتلرنی بیر خلته/تۉوه‌گه سالیب، همه‌سینی یېر تۉله‌‌گه تشلب قـَیتدی. خانه‌سی و اېلکه‌سی اېنگیلله‌گنینی حس قیلدی. بیر قولت سوو ایچیب، میزی آرقه‌سیگه اۉتیب آلدی. حکایه یازیشدن وازکېچیشگه قرار قیلدی. لېکن، باشیدن اۉتگنلر و بو قۉرقینچلی توشینی یازیب و اونی چاپ قیلیشینی لازم کۉردی.
بیتگنلرینی «بیر یازووچی‌نینگ بیرینچی و سۉنگگی حکایه‌سی»- دېیه نامله‌دی.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: