منگو پېدیا - اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
یاش خاتین نینگ جفاسی (حکایه)
اولر زمانه نینگ بی وفالیگی، خاتینلرنینگ بی ا‌ندازه قیلیقلری خصوصیده قیزغین بحثلشیشردی. گپ تیریکچیلیک مسأله‌لریگه، پول تاپیش نینگ چندان آغیرله‌شیب باره‌یاتگنیگه تقلدی.
- تیریکچیلیک آدمنی نِی کویلرگه سالمه‌یدی، - باشینی لیکیلله‌تیب گپ باشله‌دی شهباز. - قیلمه‌گن ایشیمیز قالمه‌دی. بیر پیتلر تهران‌ده بقاللیک دوکانی هم آچگنمن. کونیگه آلتی قِرانگه یقین پول تاپردیم. اوچمه - اوچ رۉزغارگه یېتکزردیم.
همصحبتی میرزا یدالله ایلکیس[1] اونینگ سۉزینی بۉلدی:
- نیمه، حلی سیز بقالچیلیک هم قیلگنمیسیز؟ مېنینگ بقال جماعتیدن کۉنگلیم قالگن.
- نېگه؟ - عجبلندی شهباز.
- بونینگ تاریخی اوزون. سیز اوّل گپینگیزنی توگه‌تینگ! شهباز سۉزیده دوام اېتدی: - شونده‌ی قیلیب… هه، دوکانیم بار اېدی. شو کسب نینگ آرقه‌سیدن یخشیمی- یامانمی انچه پیت تیریکچیلیک قیلدیم. اۉشه فرصتده بیر ضعیفه یۉلیمدن چیقدی. ای، او خاتینمس بیر اۉت پرچه‌سی اېدیکی، استی قۉیه‌وېرینگ. خلص، او بیلن عایله قوردیم. مېن اونی یېر و کۉککه ایشانمس اېدیم. خاتین ذاتی اېرکک نینگ تېریسی آستیگه کیریب آلمه‌سین اېکن.
بوتون عقل و هوشیمنی اېگه‌للب آلگندی. اینان - اختیاریم اونینگ قۉلیده اېدی. بېش ییل اوّل مېندن کۉنگلی قالدیمی، یا باشقه بیراوگه کۉنگیل قۉیدیمی، هر قله‌ی «طلاغیمنی بېر، کېته‌من» گه توشیب آلدی. هېچ نرسه دېیالمه‌دیم. بار - بودیمنی ساتیب، پولنی بۉغچه‌گه جایلب، ایکّی یشر باله‌سینی اېرگشتیریب کېتاویردی. اوّلیگه حیله یېنگیل تارتدیم. قولاغیم تینچیدی دېب اۉیله‌گندیم. اما بو خاتین مېنی تمامیله اۉزیگه باغلب آلگن اېکن.
بېش ییلدیرکی، آرامی قراریم یۉقالگن. نه یاتیش - توریشیمده، نه یېب - ایچیشیمده برکه قالدی. بیرته یو بیرته زوريادیم، کۉزیم نینگ قاره‌سیگه نیمه بۉلدی، کیملرنینگ قۉلیده قالدی، بیلمه‌یمن.
- ای، بو خاتین ذاتینی توشونیش قیین، - باش چیقه‌دی میرزا یدالله. - بونقه بی وفا عیاللر اصلیده اېرککلرنینگ اعتباریگه، غمخۉرلیک و پرورشیگه ارزیمه‌یدی.
- عیالیم نینگ جوده غلطی فعلی بار اېدی، - شهباز پېشانه‌سینی تیریشتیریب خاطره‌لریگه بېریلدی. - بعضاً هېچ کیم بیلن گپلشمس، جوده آدم‌آوی بۉلیب قالر، نَقول هېچ نرسه گپیرمه‌ی اوه تارتگنی تارتگن اېدی. شونده «اوّلگی اېرینی قۉمسه‌ب قالگن دیر» دېیه ایچیمنی رشک تیرنه‌ی باشلردی.
- نیمه، سیز اونینگ ایکّینچی اېریمیدینگیز؟ - سۉره‌دی میرزا یدالله قیزیق سینیب.
- هه، - باش ایرغه‌دی شهباز. - قۉلیمدن کېلگنیچه اونینگ کۉنگلینی آولشگه، مِهرینی قازانیشگه اینتیلدیم. باریمنی یۉلیگه نثار قیلدیم. ایتگنینی بجردیم. اما، نه علاج، کېتدی. اونی ینه بیر کۉرسم، یوزمه - یوز کېلسم اېدی، دېب آرزو قیله‌من. لااقل اۉغلیمنی کۉریش نصیب اېتسه‌یدی.
- ای، برادر، بیر کم دنیا دېیدیلر، - اونگه تسکین بېرگن بۉلدی یدالله.
- صبر قیلگن مرادیگه يېتر، دېیدی. یره‌تگن هم صبرلیلرنی خوش کۉر‌رمیش. اۉزیم هم منبر تېپه‌سیده بۉلگنیمده همیشه ایتردیمکی«الصبر مفتاح الفرج»، یعنی کیم صبر شادلیک کلیدیدور.
- سیز عالِم بۉلگنمیسیز؟ - سۉره‌دی شهباز.
- ای، بو اۉن ایکّی ییل نینگ نریاغیده‌گی گپلر، - افسوس بیلن باش تېبره‌تدی یدالله. - حاضر کۉریب تور گنینگیزدېک بیر آواره یو سرگشته کیمسه‌من، - او بیر مدت جیم قالیب، آغیر خۉرسیندی. - مېنینگ هم حیاتیمنی بیر عیال برباد قیلگن.
- ای، بو خاتینلر دستیدن دادینگنی کیم ایته‌سن، - دېدی شهباز.
- یۉق، بو واقعه‌نینگ خاتینلر مکریگه علاقه‌سی یۉق. بونگه فقط اۉزیم عیبدارمن. اگر تهران‌ده یشه‌گن بۉلسنگیز، ابووي دېگن کیشینی اېشیتگن دیرسیز؟ آته‌م نینگ داوروغی بیر پیتلر بوتون شهرگه تره‌لگن اېدی. قصه‌خوانلیک و قصیده‌خوانلیکده، واعظلیک و دعاگۉیلیکده هېچ کیم اونینگ آلدیگه توشالمسدی. او قتنه‌شگن مجلسلرده آدم شو قدَر تیربند بۉلردیکی، ایگنه تشله‌سنگ، یېرگه توشمسدی. اما آته‌م شان و شهرتینی اۉزی بیلن آلیب کېتدی. آت ایزینی تای باسه‌دی دېب، مېن اونینگ اۉرنینی اېگه‌للشگه حرکت قیلدیم. آته‌م نینگ جاه و جلالینی تیکلب، حجره‌سیگه اېگه‌لیک قیله باشله‌دیم. اۉزیم طلبه اېدیم، آله‌دیگن نفقه‌م یېگن - ایچگنیمگه یېتمسدی. هر قله‌ی وعظ و قصیده‌لر اۉقیب، تینگلاوچیلر اعتبارینی تارتیشگه، اولر ایچیدن اۉزیمگه مخلص تاپیشگه اوریندیم…
کۉپ اۉتمه‌ی آته‌م نینگ مناسب ایزداشی اېکنیم اېلگه معلوم بۉلدی. شو- شو مېنی بعضی خسته‌لرگه دَم سالیب دعا اۉقیشگه هم چقیره‌دیگن بۉلیشدی. بیر آقشام مېنی بیر بېمارگه دَم سالیش اوچون آلیب کېتیشدی. قره‌سه‌م، اۉن تۉرت-اۉن بېش یاشلی قیزچه اېکن. نفسیم اونگه قنچه‌لیک کار قیلگنینی بیلمه‌دیم، اما او اۉشه زهاتی مېنی خسته قیلیب قۉیگندی. القصه، اۉشه قیزچه‌گه کۉنگلیم سست کېتدی. اونگچه ایکّیته سيغه (شیعه مذهبیگه منسوب مسلمانلر اوچون وقتینچه نکاحده‌گی عیال.) بیلن یشب، کېین اولرنینگ جوابینی بېرگندیم. اما بو قیزچه اولرگه اۉخشه‌مسدی. خلص، ایکّی کون اۉتیب، اونینگ اوییگه اوچ تومن پول، بیر سدره کییم- باش و میده - چویده بیلن ساوچی جۉنتدیم. قیزنینگ آته - آنه‌سی کۉپ کوتتیرمه‌دی. کمترانه تۉی قیلیب اۉیلندیم. … کېچقورون اونینگ یانیگه کیردیم. او شو قدَر کیچکینه و نارسیده اېدیکی، اۉزیمدن - اۉزیم اویه‌لیب کېتدیم.
اونگه رحمیم کېلردی. اخیر اونینگ حلی آنه سوتی آغزیدن کېتمه‌گن، عایله نیمه، اېر- خاتینلیک نیمه، انگله‌یدیگن یاشده اېمسدی. بیراق یاشی یېتمیشدن آشیب، اۉن - اۉن ایکّی یشر قیزلرنی هر خیل حیله و نیرنگلر بیلن قۉلگه کیریته‌دیگنلر آز مونچه‌می؟ ربابه (اونینگ اسمی شونقه اېدی) مېنی کۉریشی بیلن دَغ - دَغ تیتره‌ی باشله‌دی.
قۉلیمنی تېککیزیشگه هم باطنه آلمه‌سدیم. اونگه یقین باریشیم بیلن ییغله‌ی باشلردی. خلص، اونی تخت اوستیگه یاتقیزیب، اۉزیم اوندن انچه نَریده، یېرده یاته‌دیگن بۉلدیم. اۉشه آندن یخشی گپ بیلن اونی رام قیلیشگه کیریشدیم. اونگه بیرته اېرتک ایتیب بېردیم.
اېرته‌سی کونی ینه بیر اېرتکنی یرمیگچه ایتدیم. اوچینچی کونی اینده‌مه‌ی یاتسم، ربابه نینگ اۉزی «کېچه‌گی اېرتک نینگ دوامی نیمه بۉلدی، پادشاه جمشید آوگه چیققن جایده تۉخته‌تیب قۉیگندینگیز»، دېدی. مېن شو گپنی کوتیب تورودیم. «باشیم آغرییپتی، قوّتیم یۉق، بلند آوازده گپیرالمه‌یمن، یخشیسی سېنگه یقینراق باره‌ی»، دېدیم. اېرتکنی ایترکنمن، اونگه تامان سیلجیب باره‌وېردیم. آخریده…
شهباز مصاحبی نینگ صحبتینی اېشیتیب کوله باشله‌گندی، اما اونینگ کۉز آینه‌گی آرتیدن یاشلی کۉزلرینی کۉریشی بیلن اۉزینی قۉلگه آلدی. میرزا یدالله اېسه جۉشقین آوازده حکایه‌سینی دوام اېتتیردی.
- بو گپلرگه اۉن ایکّی ییل بۉلدی. اۉن ایکّی ییله - ه؟ قنقه عیال اېدی او؟ مهربان، عقللی، آدابلی. سرانجام - سرشته، آراسته اېدی. اۉزی کیچکینه بۉلسه‌یم همه ایشگه اولگورردی. کیچکینه قۉلچه‌لری بیلن کیر یوور، تیکیش - بیچیش قیلر، شیرین- شیرین طعاملر پیشیرردی. مېن اونگه اۉقیش- یازیشنی اۉرگتدیم. تېز آره‌ده شیخ سعدی نینگ هم شعرلرینی یاددن ایتیب بېره‌دیگن بۉلدی. خلص، او بیلن اوچ ییل بختلی حیات کېچیردیک. اۉزینگیز بیله‌سیز، بیر تاووققه هم دان کېره‌ک، هم سوو. تیریکچیلیک نینگ اۉزی بۉلمه‌یدی. فقط قصیده‌خوانلیک قیلیب، گذرمه - گذر کېزیب تاپگن پولیم رۉزغارگه یېتمه‌یدیگن بۉلیب قالدی. کېلیشماوچیلیک هم انه شوندن کېلیب چیقدی. دۉست بار، دشمن بار، کیمدیر خاتینیمنی یۉلدن اوریب، آره‌میزگه ساووقچیلیک توشدی. نیمه بۉلدی و کونلر نینگ بیریده قتّيق تارتیشیب قالدیک. او اوّل کۉزیمگه موسیچه‌دېک بې‌آزار، خاکستر و مطیع بۉلیب کۉرینگنی بیلن تورگن بیتگنی زهر- زقّوم اېکنینی اۉشنده بیلدیم. اونی تینچلنتیریش اوچون هر قنچه اورینمه‌ی تۉخته‌تیش نینگ علاجی بۉلمه‌دی.
- قنچه‌لیک پېشانم شۉر اېکن. اۉز اوییمده یاغ ایچیده‌گی بویره‌کدېک یه‌یره‌ب اۉسگندیم. یېگنیم آلدیمده، یېمه‌گنیم آرتیمده اېدی. قورومساق آته‌م کېلیب - کېلیب سېندېک بیر تیلنچیگه مېنی ساتدی. مېنینگ تېنگیم اصلیده سېن اېمسدینگ. بو کونیمدن اۉلگنیم یخشی اېمسمیدی؟ سېن بیلن باشقه یشالمه‌یمن، - دېردی. هرچند اۉزیمنی قۉلگه آلیشگه اورینمه‌ی، عهده‌سیدن چیقالمه‌دیم. اخیر صبر - طاقت نینگ هم چېکی بۉله‌دی. کۉز آلدیم قارانغیلشیب کېتدی. دسترخوان باشیده اۉتیریب اېدیم، طعام تۉله ایدیشنی آلیب، حاولیگه ایرغیتدیم. شرط اۉرنیمدن توردیم و خاتینیم نینگ قۉلیدن توتیب، قۉشنی حاولیده توره‌دیگن شیخ مهدی نینگ یانیگه باردیم. اونینگ گواهلیگیده خاتینیمنی اوچ طلاق قۉیدیم.
اېرته‌سی کونی اویغانیب، تونده‌گی حالت نینگ دهشتینی تصور قیلدیم و دنیا کۉزیمگه قارانغو تویولدی. پُشیمان بۉلدیم. اما، اېندی بوندن نیمه نفع؟ خاتینیم مېنگه حرام بۉلگندی. دېوانه‌گه اۉخشه‌ب کۉچه‌مه - کۉچه سرگردان کېزدیم. مېنی کۉرگن تنیشلریم هم تنیمه‌ی اۉتیب کېتیشردی. خاتینیمنی قنچه‌لیک سېویشیمنی اۉشنده پَیقه‌دیم. نه یېییش- ایچشیمده، نه یاتیش- توریشیمده حلاوت بار اېدی. حتا، اویده هم قملیب اۉتیرالمسدیم. اویده‌گی همه نرسه اونی یادیمگه ساله‌وېرردی. اخيری مزم قاچیب، یاتیب قالدیم. راست، اویلنه‌ی دېسه‌م، درخت شاخیدن قیز یاغیلردی. اما هېچ کیم اونینگ اۉرنینی باسه آلمه‌سدی.
شو طریقه ایکّی آیدن زیاد وقت اۉتدی. اونینگ عدّه‌سی هم توگه‌ب قالدی. مېن هر قنده‌ی یۉل بیلن بۉلمه‌سین، اونی قَیته نکاحیمگه آلیشگه عهد قیلدیم. نېچه مرته‌لب اېشیگیگه باش اېگیب باردیم. اما فایده‌سی بۉلمه‌دی. بیله‌سیز، شریعت حکمیگه کۉره، طلاق قیلینگن خاتیننی قَیته نکاحگه آلیش اوچون کیمگه دیر تېگیب چیقیشی کېره‌ک. ایکّینچی اېرنینگ حرَمینی کۉرمه‌ی، اوّلگی اېریگه قَیته آلمه‌یدی. دېمک، پول تۉپلب، اجاره‌گه بیرارته مؤقت اېر تاپیشیم کېره‌ک اېدی.
محله‌میزده بیر بقال یشر، اونینگ بشره‌سیگه قره‌گن آدم نینگ قوسگیسی کېلردی. عمریده بېتینی یوومه‌گنی اوچون می، یېتّی کوچوک یله‌سه تۉیردی. اۉزی هم یریمته پیاز اوچون باش کېسیشگه تیار کیمسه‌لردن اېدی. باریب، اونگه وضعیتنی توشونتیردیم. همه خرجتنی اۉزیم کۉتریب، ربابه‌نی بیر آقشام اونگه نکاحلب بېره‌دیگن بۉلدیم. اوستیگه - اوستک قۉلیگه بېش تومن پول هم بېردیم.
شهباز همصحبتی نینگ گپلرینی اېشیتیب، باشینی خیال اېگیب آلدی. چمه‌سی او یدالله نینگ حکایه‌سیدن متاثر بۉلماقده اېدی.
- اۉشه آقشام ینتاق نینگ اوستیده یاتگندېک اوخلالمه‌ی چیقدیم. اوچ ییل بیر یاستیققه باش قۉیگن عیالیمنی بیراو اسمینی تیلگه آلسه، چوا‌قلشگه تیار تورردیم. اېندی اېسه اۉز قۉللریم بیلن اونی بیر بې‌دوانینگ قۉینیگه سالیب قۉیدیم. خلص، عمللب تانگ آتتیردیم و سحر توریب، بقال نینگ اوییگه یۉل آلدیم. اونی چقیریب، اېشیگیده بیر ساعت کوتدیم. نظریمده بیر عصر اۉتگندېک بۉلدی.
او چیقیشی بیلن «قنی، خاتینیمنی چقیر، کېلیشووگه بناءً اونی طلاق قیلیشینگ کېره‌ک، هر قله‌ی سېنگه بېش تومن بېرگنمن» دېدیم. اونینگ اۉشه فرصتده‌گی شیطانی قیافه‌سی کۉز اۉنگیمدن کېتمه‌یدی. تیرجیگنچه «تاشینگنی تېر، - دېدی مېنگه. - مینگ تومن بېرسنگ هم سېنگه خاتینیم نینگ بیر توکینی روا کۉرمه‌یمن».
کۉز آلدیمده یشین چقنه‌گندېک بۉلدی.
شهباز کۉزلرینی آله‌یتیریب، یدالله گه یوزلندی:
- سبحان الله، شونقه‌سی هم بۉلرکنمی ه؟
- سیز ایشانمه‌یسیز، برادر، – کدر[2] بیلن گپیده دوام اېتدی میرزا یدالله. - نیمه هم قیله آلردیم؟ حقیقت مېن تامانده بۉلگنیده اۉزیم بیلردیم. بقال نینگ نیتینی پَیقه‌دیم. «مینگ تومنگه بیر توکینی بېرمه‌یمن» دېگنیده‌یاق اونینگ مقصدی فقط پول، کتّه‌راق پول اېکنینی بیلدیم. اما مېنده اۉشه فرصتده سریق چقه هم یۉق اېدی. اونگه هېچ گپ ایتالمه‌دیم. تاماغیمگه نیمه‌دیر تیقیلگن، آوازیم بیتیب قالگندی.
ناکام و ناامید اونینگ اېشیگیدن قَیتدیم. قَیتدیم و دنیای دونگه هم اېتک سیلکیدیم. اېگنیمگه قلندرلر جامعه‌سینی ایلیب، هَییا هوی دېب یۉلگه توشدیم. منه اۉن ایکّی ییلکی، جهانگشته‌من، شهرمه - شهر، قیشلاقمه - قیشلاق کېزه‌من، گاه آدملر گوجوم جایده قصه‌خوانلیک قیله‌من، گاه معلملیک. بعضاً اونیسی- بونیسیگه خط، عریضه یازیب بېریب، چایچقه[3] ایشله‌یمن. گاهیده قهوه‌خانه‌لرده آدملرگه «شاهنامه» اۉقییمن، وقتی کېلسه، نَی چلیب بېره‌من.
شو طریقه عمریم هم پایانیگه یېتیب بارماقده. بایه نیمه اوچون بقال خلقیدن کۉنگلیم قالگن، دېگنیمنی اېندی توشونگن دیرسیز؟ او گپینی توگه‌تیب، بیر نقطه‌گه تیکیلگنچه، جیم قالدی.
شهباز باشینی ایکّی کفی آره‌سیده قیسیب اۉتیرردی. نهایت باشینی کۉتریب، آه چېکدی.
- ربابه نینگ چپ یوزیده چېچکدن قالگن ایزی بارمیدی؟ - سۉره‌دی دفعتاً یدالله گه یوزلنیب. - گپیرگنده کۉزلرینی پیر - پیره‌تیب توررمیدی؟
یدالله دست اۉرنیدن قۉزغالدی: - سیزگه کیم ایتدی بونی؟
- حیات انساننی اۉزگرتیره‌دی، یوزلرگه اجین توشه‌دی، ساچ - سقال آقره‌دی، تیشلر تۉکیله‌دی، آواز اۉزگره‌دی. قره‌نگکی، ایکّیمیز هم بیر - بیریمیزنی تنیمه‌بمیز. اخیر سیز بیر پیتلر محله‌میزده تورگن شیخ رسول نینگ اۉغلی آغای میرزا یدالله اېمسمی سیز؟
- سیز… کیمسیز؟ - میرزا یدالله بی‌خاص اۉرنیدن قۉزغلدی.
- یا توبه، اۉشه، مېنی اۉن ایکّی ییلدن بېری سرگردان یوریشیمگه سببچی بۉلگن بقال شهبازمی سیز؟
ایکّاولان بیر- بیریگه قده‌لگنچه قاتیب قالدی.
[1] ایلکیس: شیوه. بیردن، شرطه. یخشی بارینگ - دیدی قیز اونگه ایلکس قره‌ب. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
[2] کدر: خیره‌لیک، لایقه‌لیک، غم، غصه. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
[3] چایچاقه: کۉچه - کۉیده‌گی میده خرجتلر اوچون مۉلجللنگن آز مقدارده‌گی پول، چای پولی. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: