منگو پېدیا - اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
نانوای قیز (حکایه)
صوفی نینگ شامغه ایتگن اذانی اۉلمس‌باینی قۉزغاتیب یوباردی. او سېکین‌گینه توریب، اوستی- باشینی توزه‌تدی-ده: «قیز اوخله‌گن بۉلسه، اویغاتیب قۉیه‌یین!» دېب اونینگ باشیگه کېلدی.
قیز کۉزی آچیق، اېزیلگن، بې‌حال... چۉزیلیب، خَیاللنیب یاتردی. آپّاق آقرگن یوزلرینی سېکین‌گینه اۉلمس‌بایگه بوردی. خایین اېرکک نینگ مرحمت‌سیز کۉزلری بیلن الدنگن قیزنینگ سۉنیک کۉزلری بیر- بیریگه یۉلیقیشدی. اېرکک مغرور. زهرلی و ساووق بیر کولیش بیلن کولدی. قیز جوده آغیر بیر جیرکنیش بیلن یوزلرینی بوردی. ینه جیم بۉلدیلر.
اۉلمس‌بای قیزنینگ یوزلریگه مغرورلیک نظری بیلن ینه بیر آز قره‌ب تورغچ، شرفه‌سیز قدم قۉییب اېشیکلی دېرزه‌گه یقینلشدی و اونینگ بیر قناتینی سېکین‌گینه آچدی. اوی ایچی بیردن یره‌قلب کېتدی. قیز تېز‌گینه آچیق - ساچیق یاتگن یېرلرینی کۉرپه بیلن بېرکیتدی - ده، توریب اۉتیردی. شو چاق اېشیکنی آچقه‌لی باره‌یاتگن اۉلمس‌بای بیلن قیزنینگ کۉزلری ینه اوچره‌شگن اېدیلر. قیزگه آرقه‌سی بیلن تورغن اۉلمس‌بای یالغیز کلّه‌سینی‌گینه بوریب، حلیگی مغرور کولیش بیلن اونگه قره‌دی: قیز بو سفر اضطراب و قییناق اره‌لش بیر یوز بیلن تۉپّه - تۉغری اېرکک نینگ کۉزلریگه تیکیلدی - ده، بۉشنگ بیر آواز بیلن:
- نیمه قیلیب قۉیدینگیز؟ - دېدی.
زهرلی و مغرور کولیشنی ینه بیر آز کوچه‌یتیره توریب اۉلمس‌بای هم بېزبېتلرچه جواب قَیتردی:
- مزه بۉلدی، قۉیه بېرینگ...
قیز بو سۉزدن کېین جوده چوقور جیرکنیش بیلن یوزینی بوردی و تیتره‌گن لبلری آره‌سیدن منه شو ایکّی آغیز سۉزنی زۉرغه چیقره آلدی:
- مزه بۉلمه‌ی اۉلسین، الهیم!
اۉلمس‌بای قیزنینگ بو سۉزینی بیر ناز و قیزلرگه خاص استغنا دېب انگله‌گن اېدی. شونینگ اوچون خورسند بۉلیب بیر کولدی - ده، اېشیککه قره‌ب یوردی. حال‌بوکه، اېشیک نینگ بیر قناتی آچیلگن وقتده قیزنینگ کۉزلریدن ییریک دانه‌لی کۉز یاشلری قطارلشیب توشه باشله‌غن اېدیلر...
اۉلمس‌بای اېشیک نینگ یانیده توریب، آرقه‌سیگه هم قره‌مه‌سدن:
- تورینگ، درّاو اوستی- باشلرینگیزنی توزه‌تینگ. خاتینلر قاوون سیلیدن کېلیشیب قاله‌دی. منه مېن اېشیککه چیقیب توره‌من! - دېدی. شو گپنی ایتیب بۉلدی - یو، آیاغینی آستانه‌گه قۉیدی و تشقریدن توریب اېشیکنی هم یاپدی.
قیز کوییکیب - کوییکیب بیر آز ییغله‌گچ، ایرغیب اۉرنیدن توردی. نریدن - بېری اوستی - باشلرینی تۉغریله‌دی. اصلی اۉزی هم اوستی - باشلرینی یېچمه‌گن، آچ بۉری نینگ چنگلیگه توشیب قالگن اېدی... بوتون بارلیغیده تۉلیب - تاشگن اضطراب و غضب، هارغینلیک و درمانسیزلیکنی سېزدیرمس اېدی. بیری تاکچه‌ده و بیری یېرده یاتقن پرنجی- چیمّتنی تېز‌گینه قۉلگه آلدی. اویدن یوگورگنیچه چیقیب کېتمه‌کچی بۉلیب اۉزینی اېشیککه اوردی. اېشیک قفللنمه‌غن اېدی. درّاو آچیلدی. آچیشی بیلن اېشیکده اۉلمس‌بای کۉریندی. شو قدَر تېزلیک و شاشیلیشلیق بیلن اویدن آتیلیب چیقه‌یاتگن قیز قنده‌ی دیر بیر کوچ نینگ تأثیری بیلن یېتگن جاییده تۉخته‌دی و کۉز آچیب یومگونچه پرنجیسینی ایرغیتیب اویگه کیریب کېلدی. اونینگ کېتیدن دُممه - دُم اۉلمس‌بای هم کیرگن اېدی. کۉزلری بورونغیده‌ی غرورلی اېمس، مردلیک اره‌لش بیر اضطراب بیلن جوده «مومن و صوفی» بۉلیب کۉرینر اېدی.
- هه، آییم قیز، یۉل بۉلسین؟ جۉنه‌ب یاتیبسیزمی؟
قیز «آییم قیز» دېگن ایکّی آغیز سۉزنینگ بیرته‌دن ایکّیته نیزه بۉلیب تنگه باتگنینی سېزدی. او تیتره‌دی، لبلری یېلگه یۉلیققن یپراقلرده‌ی دیر- دیر قلتیره‌ی باشله‌دی. کۉکسی قیسیلدی، دَمی آغیرلشدی، هنسیره‌دی. شو حالده بیر آز بېزه‌کلنیب تورگچ، بیردن بقیردی:
- ایمانسیز!..
اۉلمس‌بای بې‌ملال کولیب توریب دېدی:
- آییم، سیزگه نیمه بۉلدی؟ مسلمان، کلمه‌گۉی آدمنی ایمانسیز دېیسیزمی؟ نیمه گناه قیلدیک؟
قیز قلتیره‌ب توریب تاقچه‌دن بیر پیاله آلدی و تیتره‌گن قۉلی بیلن اۉلمس‌بایگه قره‌ب ایرغیتدی. اۉلمس‌بای سَلگینه بیر تامانگه سینغه‌ییش بیلن پیاله‌نی یانیدن اۉتکردی - ده، بو سفر بلند غرور بیلن بیر قهقهه آتدی.
دېنگیز شو قدَر بویوکلیگی بیلن همه وقت قیرغاقلردن یېنگیله‌دی. اچچیغی کېلگنده، غضبی قَینه‌گنده زۉر - زۉر تۉلقینلر کیچیک - کیچیک موجلرنی قیرغاق نینگ تاش- مېتین گوده‌سیگه قره‌ب آته‌دی. قیرغاق، یوقاریلرگه کۉتریلیب کېتگن مرمر قیرغاق، کاشکی پینه‌گینی بوزسه! بې‌چاره تۉلقینلر، موجلر سینیب ميده - ميده بۉلیب، ینه دېنگیز نینگ کۉکسیگه توشدی. دېنگیز اولرنی ینه سیله‌ب - سیپه‌ب باشینی بیر یېرگه قاووشتیریب، تۉپلب، ینه قیرغاققه آته‌دی. ینه بۉلینیش، ینه پرچه‌لنیش... توگنمس آلیشیش!
قیز - دېنگیز اۉلمس‌بای - قیرغاق نینگ پۉلاد تنیگه کیچکینه بیر پیاله‌نی یالغیز بیر دفعه‌‌گینه آتدی. شونده هم بو جانلی قیرغاق چپ بېردی - ده، مۉریگه تېگیب پرچه‌لنگن بې‌چاره پیاله بۉلدی. شوندن سۉنگ قیز - دېنگیز اۉز عاجزلیگینی بیلدی و بوتون قهری و غضبینی اۉز تنیگه سینگدیریب آلیب، پرنجیسینی باشیگه تشله‌دی - ده، غیزیللب اېشیککه چیقدی.
آه! زندانگه کیرگنلرنینگ آسانلیکچه چیقیشلری ممکنمی؟ بۉری نینگ چنگلیگه «امان» سۉزی اصلیده یازیلگنمی؟ شېر قۉلیگه توشگننی قۉییب یوباریش اوچون یره‌تیلگنمی؟ اجدر اگر بار بۉلسه، بوتون شهرتینی مرحمت آرقه‌سیده چیقرگنمی؟ چوقور جرلر، یوکسک قایه‌لر، واهمه‌لی اوچوریملر... آدم باله‌سینی یولیب، کۉتریب، یوکسکلرگه آلیب چیقماق وظیفه‌سینی کۉره‌دیلرمی؟ قیلیچ اۉپیش بېره‌دیمی؟ خنجر پېشانه‌نگیزدن سیله‌یدیمی؟ چَیان نشترگه اۉخشه‌ش ایگنه‌سی بیلن چاکینگیزنی تیکه‌دیمی؟ یۉق!..
قیز اویدن ایکّی- اوچ قدم جیلگن اېدی... آرقه‌دن اۉشه بورونغی کوچلی حرص بیلن کېلیب یاپیشدی. امانسیز بیلکلر شو قدَر «یخشی» ایشلر اېدیکیم، قیز بې‌چاره‌گه نه بقیریش، نه چقیریش، نه قیمیرلش و نه سیلکینیش اوچون آز‌گینه بیر امکان قالمه‌گن اېدی.
بایه‌گی اویده، بایه‌گی جایده، بایه‌گی اېرکک بایه‌گیده‌ی باسدی....
قاوون سیلیدن کېله‌دیگنلر - کېلمس بۉلگنلر، تن و تن بۉلکلری کوچلی اېرکک نینگ ایستکلریگه توگل بۉیین اېگیب کېتگن اېدیلر...
بو سفر قیز تېز قۉزغلدی. درّاو توردی، اوست -باشینی توزه‌تدی، پرنجینی قۉلگه آلدی و شمال تېزلیگی بیلن اویدن چیقدی.
آرقه‌سیدن اۉلمس‌بای غرور اره‌لش قهقهه بیلن گپیریب قالدی:
-آییم‌طلا! بېکار کېته‌یاتیرسیز! بو کون خاتینلر قاوون سیلیدن کېلمه‌یدیگن بۉلیبدیرلر. قالسنگیز تانگ آتگونچه بزم قیلر اېدیک. مزه بۉلر اېدی...
قیز کۉچه اېشیگیگه یېتگنده ایچکریدن اۉلمس‌بای نینگ بقیرغنی اېشیتیلدی:
- نانوای قیز! نان تۉله سبدینگ قالیبدیر!
۲
یریم سۉمگه يېتر- اېتمس پول بیلن قیز بې‌چاره اوییگه کېلگن وقتیده آنه‌سی - کمپیر اۉلیم تۉشه‌گیده یاتگن اېدی. آفتابده قتیق ایچیشگن قرینداشلریدن بیر کمپیر اوچ - تۉرت کوند‌ن بېری کسلگه قره‌یدی. کسل بو کون خورده‌سینی هم ایچمه‌گن، اونی قیزگه قالدیرگن دیر. بۉلمه‌سه، قیز بلکه ایسّیقسیز قالردی...
اۉلیم آلدیده‌گی آنه نینگ باش تامانیده اۉتیریب، قوروق سوودن قَینه‌تیلگن بې‌مزه خورده‌نی ایچه‌یاتگن، شو کمپیردن باشقه بو دنیاده هېچ کیمسه‌سی بۉلمه‌گن بې‌چاره قیز اۉیله‌یدی:
«آ... بې‌چاره آنه‌م! اۉلیم آلدیده هم اۉز نصیبه‌سینی مېنگه بېره‌دی. آه! موندن کېین کیم نینگ نصیبه‌سی بیلن تۉیه‌من!..»
اۉی موندن نَری اۉتگچ، آیسیز تونلرده‌ی بارگن سَری قاره‌یه‌دی. کۉچه‌لرده سودره‌لیب، هر بیر یۉلیققنگه ساتیلیب، «سېوگن»دن اۉپیش، «سېومه‌گن»دن قۉپال بیر تورتکی یېب یشش کۉز آلدیغه کېله‌دی.
صوفی آدملرنی «فلاح» (قوتولیش)گه چقیرگن وقتیده کمپیر هم... اوزیلدی. اېندی قیز بې‌چاره حلی قناتینی راستلمه‌ی توریب آنه‌سینی و اویه‌سینی یۉقاتیب قۉیگن قوشده‌ی بۉلگن اېدی...
آنه اۉلدی.
هېچ کیم بیلمسدن، سېزمسدن کۉمِیلدی...
کمپیرنینگ هېچ کیمی یۉق اېدی. لېکن کمپیرنینگ «هر کیمی» بۉلگنده هم اونینگ کۉنینی هم بیلمه‌گن اېدی. او آنه‌سینی اۉزی نینگ الملی کۉنگلیده الّه‌قچان... الّه‌قچان کۉمگن اېدی.
کېنگ یورت...
کۉپ خلق...
کمپیرنینگ اۉلگنی، کۉمِیلگنی بیر محله‌گه هم بیلینمه‌گنی بیلن، قیزنینگ «اله‌کیم» بیلن اۉینا‌شیب یورگنی همه‌گه بیلینگن، بوتون شهرگه داوروق بۉلگن اېدی.
اخیر، قیز هېچ کیم بیلن اۉینا‌شگنی یۉق - کو! اونی: «اوییمده ختم و خیراتیم بار، نانینگنی توگل آله‌من، یور مېنینگ بیلن بیرگه»، دېب آلیب کېتیب، کوچ بیلن باسگن اۉلمس‌بای اېدی-کو! قیز بېش-آلتی ییل اوییده نان یاپیب ساتیب، بیر‌گینه آنه‌سینی باققنی حالده، هېچ کیمگه قییشه‌نگلب گپیرمه‌گن اېدی-کو! قیزده قیلچه هم گناه یۉق-کو!.. لېکن بو حقیقتنی اۉلمس‌بای نینگ اوییده‌گی دېوار و دېرزه‌لر بیلن اۉشه یېرده قالگن نان سبدیدن باشقه کیم بیله‌دی؟ کیم؟ هېچ کیم! او جانسیز نرسه‌لردن اون چیقمسه، آواز اېشیتیلمسه، تاووش کېلمسه، نیمه قیله‌یلیک؟ نیمه؟..
آره‌دن راسه ایکّی ییل اۉتمه‌دی - بې‌چاره قیز ایکّی اېرگه تېگیب چیقدی. بورونراق اونینگ یاشلیغی، حسنی، تازه‌لیغی، بیر آز امیدی بار اېدی، اېندی او نرسه‌لردن هېچ بیری قالمه‌دی. سۉنگگی اېریدن چیققن وقتیده اوستیده بیر قطار اېسکی کییمی، باشیده «خدا اورگن» بیر پرنجی - چیمّتی قالیب اېدی. اوندن ایکّی - اوچ آی اۉتگچ، پرنجی- چیمّت هم تشلندی. اېندی اېسکی، ییرتیق بیر قطار کییم، اېزیلگن یوره‌ک، چرچه‌گن گوده، گَنگیگن اېس‌گینه قالدی...
۳
سود./محکمه
عبرتلی سود.
کیچکینه مسجدنینگ کېنگ صحنی آدم بیلن لیق تۉلگن. بیزنینگ کیچکینه «فرز‌ندلریمیز - یاش باله‌لر، تېگره‌سیده‌غی درختلرنینگ شاخلریگه چوغیرچیقده‌ی یاپیشیب آلغنلر. مینگلرچه خلق تۉپلنگن یېرده - پستده شاوقین کم، یوزچه «اۉزبېک فرز‌ندلری» تۉپلنگن جایده - یوقاریده درخت شاخلریده کتّه شاوقین:
- احمد، قه‌ېیرده‌سن؟
-آ... یۉلچی! یۉلچی هاو! یۉلچی!!! بارمیسن؟
- اېرگش! بو یاققه کېل! مېن بو یاقده‌من!
- تۉخته، توش دېیمن! توش! بۉلمه‌سه، تېپیب یوباره‌من. عیبلنووچی قصاب اۉلمس‌بای عبدالقادر اۉغلی، قیشلاقدن نان آلیب کېلگن بیر قیزنینگ ناموسینی بوزیش بیلن عیبلنه‌دی.
سود/ محکمه تینچ اۉته‌یاتیبدیر.
سۉراقلر توگه‌دی.
شاهدلر هم بیر- بیر اۉتدیلر.
عیبلنووچیلر گپیردیلر...
آقلنووچیلر وه‌یسه‌دیلر...
اله‌کیملر اثبات قیلدی...
اله‌کیملر تاندیلر...
عیبدار سۉز آلدی. تاندی، گپیردی، گپیردی، اۉزینی آقله‌دی...
اونینگ سۉزی توگه‌یازگنده پرنجیسیز «چنته» کۉترگن یاش بیر خاتین تۉغری سود/ محکمه هیئتی یانیگه کېلدی. او بېزه‌کده‌ی تیترردی.
سود/محکمه کیشیلری، آقله‌غووچی، قاره‌له‌غووچی، شاهد، تماشا‌چی... همه، همه اونگه تیکیلدی. او بیر آز هوشسیز قره‌ب تورغچ:
- مېنگه سۉز!.. - دېب بقیردی. خلق قاره‌له‌غووچیسی اوقتیردی:
- بو کیشی خاتینلر شعبه‌سی نینگ رئیسه‌سی! مسأله بیر خاتین نینگ ناموسی اوستیده بۉلگنی اوچون مونگه سۉز بېریلسین!
او گپینی توگه‌تمسدن توریب خاتین بقیردی:
- سۉز!.. سۉز!..
بېردیلر.
یقینگه کېلدی. همه جیم قالدی. مسجدنینگ کېنگ صحنی تۉلدی، بلکه کۉمِیلدی...
وقت اۉته‌دی...
همه کوته‌دی.
خاتین جیم...
همه‌نی اضطراب باسه‌دی.
بې‌چاره خاتین قلتیره‌یدی. «تۉخته پرپیره‌ک» نینگ شاخیده‌گی پچگیده‌ی قلتیره‌یدی...
باشله‌دی. بیردن قتّيق باشله‌دی.
- مېن نانوای قیز اېدیم... بېش ییلدن بېری نان یاپیب، اۉزیم ساتیب قری آنه‌منی باقر اېدیم... بیر کون... بیر کون...
او یاغینی ایته آلمه‌دی. نفسی آغزیگه تیقیلدی، بۉغیلدی، بدتر قلتیره‌دی. سۉنگره بیردن یاووایی بیر «داد» چیقریب ییقیلدی.
پستدن هم بیر خنک «داد» چیقدی. اونده عیبدار هم ییقیلدی. ایکّاوینی سویه‌ب آلیب کېتدیلر. سود/محکمه بوزیلدی.
ینه سود/محکمه بۉلگنده...
دېنگیز - قیز قوللرده‌ی جیم توریب سۉزله‌دی.
قیرغاق - اۉلمس تاغلرده‌ی تینچ توریب تینگله‌دی.
قیرغاق اَغدریلدی.
تاغ ییقیلدی.
دېنگیز موجلری و تۉلقینلری قوچاغیگه آلیب، اولرنی قیرغاقلردن سقلش: قۉریقلش قَیغوسیگه باتدی.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: