منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
کوزنینگ بیر کونیده (حکایه)
کوزنینگ بیر کونیده
حکایه
یازووچی: تاغی مراد
الفبا اۉگیرووچی: محمد حسن تۉلقین
یېلکه‌سیگه پخته‌لیک نیمچه تشله‌گن دوتسېنت [1] عابداویچ، یانیب بۉلگن اۉت چۉغیده کۉمِیلگن کرتوشکه (کچالو)لرنی اوچی قاره‌ییب کویگن کاساو بیلن کا‌ولب، تینمه‌ی سگرت چېکه‌دی. چۉغ تفتیدن یوزلری قیزریب کېتگن بو صلابتلی، کتّه آدم نینگ قرشیسیده اِیمنیب، آریق قۉللرینی قاووشتیریب، ییگیرمه یاشلرده‌گی مۉیلاو (بروت)لی ییگیت - رحیم‌جان اۉتیریبدی. همیشه طلبه‌لر دوره‌سیده بۉله‌دیگن عابداویچ نینگ بوگون یالغیز، مونس اۉتیریشی رحیم‌جاننی عجبلنتیردی. پېشانه‌سی تیریشیب، اوستمه - اوست سگرت چېکه‌یاتگنلرینی کۉریب اېسه دامله نینگ کیفیتی یامان، جوده یامان، دېگن خلاصه‌گه کېلدی. او، عابداویچ نینگ آلدیده تارتینیب، کۉزلرینی پیر- پیره‌تیب، قابیغی قاره‌ییب کویه‌یاتگن کرتوشکه (کچالو)لرگه تیکیلیب اۉتیردی. عابداویچ هر قنچه چېکمه‌سین، بری- بیر کېچه‌دن بویان قينه‌یاتگن تویغولردن قوتولالمه‌دی. اېه، حیات بې‌رحم دیر، بې‌رحم، دېدی ایچیده... اۉزیگه، قاله‌وېرسه، رحیم‌جانگه ذوق بغیشله‌یدیگن بیرار قیزیق گپ اۉیله‌دی، تاپالمه‌دی. کېچه‌گی یامغیردن هۉل پخته‌زارگه قره‌دی. خۉرسینیب، باش ایرغه‌ب قۉیدی. توریب، لبیگه ینگی سگرت قیستیردی - ده، پخته‌زار آره‌لب کېتدی. بیر چنگل پخته تېریب ینه قَیتیب کېلدی. کفیده‌گی آپّاق تاله‌لرده ییلتیره‌یاتگن یامغیرنینگ آخرگی تامچیلریگه، سۉنگ شییپان آلدیده اۉسمه قۉییب اۉتیرگن قیزلرگه قره‌دی.
- کۉریپسنمی قیزلرنینگ اۉسمه قۉییشینی. اۉسمه‌نی اۉزلری اوچون قۉیه‌دی، دېب اۉیله‌یسنمی؟ یۉ-اۉق، سېن اوچون، همه‌سی سېن اوچون، ییگیتلر اوچون. حیات شونقه، گۉزل... - دېدی.
رحیم‌جان دوتسېنت عابداویچ نینگ گپیدن ذوقلنیب کېتدی. اویلگن باله‌ده‌ی باشینی چپگه سَل قییشه‌یتیریب، تاباره قاره‌ییب باره‌یاتگن چۉققه تیکیلگنیچه جیلمه‌یدی. بونی کۉرگن و حس قیلگن عابداویچ اونگه بیر‌گینه بۉلسه‌یم ذوق بېره آلگنیدن قووانیب، کولیمسیره‌دی. حلی یوویلمه‌گن بیر پقیر کرتوشکه (کچالو) کۉتریب آشخانه‌گه باره‌یاتگن ییگیتگه:
- میرکریم، باله‌لرنی کېچه‌گی جایگه آلیب بار، اېندی تېرسه بۉله‌دی، - دېدی.
ییگیت هۉل قۉلینی آلدیگه توتیب آلگن اېتککه ارتیب، خۉپ، دېدی- ده، یۉلیده دوام اېتدی.
- سېن، رحیم‌جان اوکه، قالگین، ایش بار.
طلبه‌لر بیر- بیرلرینی قوولشیب آپّاق دله‌لرگه قره‌ب کېتدیلر. عابداویچ شاشمسدن کرتوشکه (کچالو)لرنی ارچیب، مس تباققه سالدی.
- خۉش، قله‌ی، زېریکمه‌یپسنمی، ایش قیلیب؟
-یۉغ- اې، دامله‌جان، کېلگنیمیزگه بار- یۉغی اوچ کون بۉلدی- یو.
- قنچه قنچه تېردینگ؟
- اۉن بېش کیلو.
- مزه یۉق-کو. باله‌لر ایکّی یوز، یوز کیلولب تېریبدی.
- بیزه، اېندی، دامله‌جان، پخته تېریب کۉرمه‌گنمیز- دې...
- هه، میلی. قۉلدن کېلگنیچه تېریش کېره‌ک. اوکه‌لرینگ کۉپمی؟ آپه‌لرینگ...
- تۉرتته اوکه‌م بار. آپه‌مله همه‌سی اېرگه چیقیب کېتیشگن.
- اویلنگنمیسن؟ یۉق؟ هه، یخشی، حلی بیرینچی کورسسن. انچه آغیر بۉله‌دی. مه، کرتوشکه (کچالو)نی یې.
- یۉق، رحمت، دامله‌جان. جه - ه، تۉییب توریبمن، اۉزيیز یېنگ، رحمت.
-آلسنگ-چی، همه‌میز هم تۉییب توریبمیز. بو شیرین بۉله‌دی، آل.
رحیم‌جان بیر قۉلینی کۉکسیگه قۉییب، عابداویچ نینگ قۉلیدن کرتوشکه(کچالو)نی آلدی.
عابداویچ ییگیتگه اچینیش بیلن قره‌دی. جوده رحمی کېلدی اونگه. کرتوشکه (کچالو)گه توز سېپه‌یاتیب، کۉنگلیگه: «باله‌لر... اوکه‌لریمگه قره‌یمن، دېب بو حلی اۉقیشنی تشلب کېتمسه‌یدی»، دېگن گپ کېلدی. حاضر بار گپنی اَیتماقچی، کېچه شتبدن آلیب کېلگن تلگرامنی کۉرستماقچی بۉلدی. «حاضر ایتسم. بو حلی باله بۉلسه. بیردن مییه‌سیگه تأثیر قیلسه... کېین نیمه بۉله‌دی؟» او اۉیلب-اۉیلب، بو گپنی حاضر ایتمسلیککه قرار قیلدی. ینه اۉیلب اۉتیریب، عموماً، ایتمه‌یمن، دېگن خلاصه‌گه کېلدی. شونده عابداویچ آنه‌سی بې‌چاره‌نی اېسلب، کۉنگلی بوزیلیب کېتدی. اۉرنیدن کېسکین توریب، سگرت چېکه باشله‌دی. کیچکینه کۉک اتوبوسگه اشاره قیلیب، بیرار ایش بویوریلیشینی کوتیب تورگن رحیم‌جانگه:
- اېتکلرنی قالدیریب، مو‌ترگه چیق. بیر جایگه باریب کېله‌سن، - دېدی.
رحیم‌جان، عابداویچ کوتگندن هم اېرته‌راق اتوبوسگه چیقدی. ایککه‌لاوی یانمه - یان اۉرته‌راقده‌گی اۉریندیققه اۉتیردی. عابداویچ اتوبوس نینگ آچیق دېرَزه‌سیگه تیرسه‌گینی قۉییب، یۉل چېتیده‌گی پخته‌زارگه قره‌ب کېتدی. اۉزینی قنچه باشقه فکرلر بیلن آووتمه‌سین، بری- بیر آنه‌سی کۉز آلدیدن کېتمه‌دی... عابداویچ نینگ تاماغیگه بیر نرسه تیقیلگندېک بۉلدی، قیرینیب یۉتلدی، کۉزلریگه یاش کېلگنینی بیلمه‌ی قالدی.
کیسّه‌سیدن رۉمالچه‌سینی آلیب، شونچه‌که یوزلرینی ارته‌یاتگن کیشیده‌ی کۉز یاشلرینی ارتدی.
ر‌یان مرکزیده‌گی اتوبوس بېکتیگه توشدیلر. رحیم‌جان اوستمه-اوست سگرت چېکه‌یاتگن عابداویچگه اېرگشیب کېته‌وېردی. شهرگه باره‌دیگن اتوبوسنی سوریشتیردیلر: ینه ایکّی ساعتدن کېین کېلر اېکن. اولر بیر چېتده‌گی اوزون اۉتیرغیچگه اۉتیردیلر. عابداویچ ایتمسلیک نینگ هېچ علاجینی تاپالمه‌دی. آخری ایتیشگه مجبور بۉلدی:
- اوکه، بو دنیا شونقه بې‌وفا اېکن، - دېدی او خۉرسینیب. بیراق سۉزینی دوام اېتتیرمه‌ی، خاطرجمعلیک بیلن اۉچیب قالگن سگرت‌نی ینه یاندیردی. جوده سییره‌کلب قالگن ساچلرینی آرقه‌گه سیله‌ب، گپینی دوام اېتتیردی: - اوکه، دنیا بې‌وفا اېکن. آنه‌میز بې‌چاره‌نی اېسله‌سم، یوره‌ک - بغریم اېزیلیب کېته‌دی. اما آدم بۉلیش فقط آنه‌گه باغلیق اېمس اېکن. بیر شاعرنینگ گپی بارکو، آنه بۉله قالگین، مېنگه طبیعت، دېیدی. شونده‌یین، منه، آنه‌سیز اۉسدیک. زمان، طبیعت نینگ اۉزی تربیه‌له‌دی. طبیعت بیزگه آنه بۉلدی. کېچه دې، رحیم‌جان دېگن ایکّینچی آتگه بیر تلگرام کېلدی. سېنگه‌می، باشقه‌گه‌می، انیق اېمس. هر حالده سېنگه بۉلمه‌سه کېره‌ک، چونکه تلگرام‌ده اسمینگ یۉق. ایکّینچیدن، محمدده هم شونقه باله بار اېکن. چمه‌سی، اۉشنگه بۉلسه کېره‌ک تلگرام. او باله‌نی اوییگه یوباردیک. هر حالده سېن هم اویینگگه بیر باریب کېل- چی... ایشانه‌منکی، سېنگه اېمس بو تلگرام.
عابداویچ یان چۉنته‌گیدن تلگرامنی آلیب اونگه اوزه‌تدی. سۉنگ، گۉیا آسمانگه قره‌ب سگرت چېکه‌یاتگنده‌ی، کۉز آستیدن رحیم‌جاننی کوزه‌تدی. رحیم‌جان تلگرام‌ده‌گی، تېز یېتیب کېل... آنه‌نگ وفات اېتدی، دېگن - سۉزلرگه انگره‌ییب قره‌ب توردی. کۉزلری پیر- پیره‌ب، یېرده تۉنتریلیب، اۉزینی اۉنگلالمه‌ی، ججّی آیاقلرینی قیمیرله‌ته‌یاتگن چومالیگه تیکیلگنیچه اۉیلب قالدی. شو حالیچه سۉزسیز، اوزاق اۉتیردی. هیله‌یم کوزه‌تیب اۉتیرگن عابداویچ: «شهرلیک باله‌لر یېنگیل طبیعت بۉلردی. بو جوده اراده‌لی اېکن، کۉزلریدن عقللی بیر تامچی یاش چیقمه‌دی - یه»، دېب اۉیله‌دی. عابداویچ، رحیم‌جان نینگ ساچلرینی سیله‌ب:
- خۉپ، خیر، یخشی یېتیب بارگین... - دېدی.
اتوبوس تامانگه کېته‌یاتیب، آرقه‌سیگه بیر قَیریلیب قره‌دی - ده، ینه قَیتیب کېلدی.
- نیمه، رحیم‌جان اوکه، بویاقده‌گی نرسه‌لرینگدن تشویشلنمه‌سنگ هم بۉله‌دی. کورسداشلرینگگه تعیینلب قۉیه‌من، خۉپمی؟ - دېدی باشینی ایرغه‌ب و بوتونله‌ی کېتدی.
اتوبوس کېتدی. رحیم‌جان کورسداشلری پخته تېره‌یاتگن آلیس دله‌لرگه کېته‌یاتگن اتوبوس نینگ آرقه آینه‌سیدن اونگه غمگین تېرمیلیب اۉتیرگن عابداویچگه قره‌دی. اتوبوس کۉرینمه‌ی کېتگندن کېین اۉرنیدن توریب، کسّه[2] اطرافینی اوزون تیاققه سوپورگی باغلب، چنگ چیقرمسلیک اوچون اوه‌یلب سوپوره‌یاتگن چالدن، شهرگه قنده‌ی قیلیب تېلفون قیلیشنی سۉره‌دی. چال سوپوریشدن تۉخته‌ب، آغزیده‌گی ناسنی تۉده - قۉقیم ایچیگه توفلب، شهر تلگرافی نینگ قه‌یېرده‌لیگینی اوزاق توشونتیردی. رحیم‌جان چال ایتگن تلگرافنی ایزلب تاپدی. تلگرامنی کۉرسه‌تیب، آته‌سی نینگ ایش جاییده‌گی تېلفون رقملرینی ایتدی. ایکّی قولاغیگه هم تیلفون تروبکه‌سینی توتیب تورگن لبلری قیپ - قیزیل قیزگه نجات ایسته‌ب، یالوارووچی آهنگده باش اېگیب، قره‌ب توردی. قیز بو ییگیت نینگ روحیتیگه توشوندی. تېزده اونگه ایتگن رقملرینی آلیب بېریب، ایکّینچی خانه‌گه یوگورینگ، دېدی. رحیم‌جان ایکّینچی خانه‌گه کیریب، توربکنی آلدی:
- اده[3]؟ سیزمیسیز؟ من، اکرام‌جانمن. ه؟ هه، کېلدی. جه - ه، واهمه قیلیب یازیبسیز، کسل دېسه‌ییز هم بۉلیوورردی. ه؟ هه، مو‌تر یوبارینگ. سمرقند اوتوستنتسيه‌سی بار-کو، اۉشه‌تگه کېلیب تورسین. خۉپ، خیر، خۉپ...
رحیم‌جان تلگرافدن چیقیب بوفېتگه قره‌ب یوردی. بوفېتدن طعام قیلیب چیققنده آقشام توشه باشله‌گن، جفاکش دهقان کوزی نینگ آلتین بیر کونی توگه‌یاتگن اېدی…
[1]دوتسېنت: (دوسېنس، دوسېنتس اۉرگتووچی) عالی اۉقو یورتلرده پروفیسورلیکدن قویی، اسیستانتلیکدن یوقاری علمی عنوان و شونده‌ی عنوان آلگن کیشی. دوتسېنت مختارخان منصوروف نهایتده ستاره‌سی ایسّیق، دلکش چال. ع قهار، اثرلر. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
[2] کسّه: بیرار نرسه سقلنه‌دیگن ایدیش؛ قطی. پول، قیمت‌بها قاغذلر قبول قیلینه‌دیگن و سقلنه‌دیگن پولات صندیق، قطی، جای و شو کبیلر. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
[3] اده: شیوه. عین آته. اده قاغذ، قلم بېرینگ دېب گاه یانیمگه کېلیب اۉلتیرر. اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: