منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
ایلینج (حکایه)
ایلینج
حکایه
یازووچی: پیریمقول قادروف
الفبا اۉگیرووچی: محمد حسن تۉلقین
مېنینگ ایکّی آپه‌م اوروش دوریده وطن حمایه‌سی یۉلیده هلاک بۉلگن اېرلریگه صداقت سقلب، باشقه تورموش قوریشمه‌دی. بیری ایکّی اۉغیلنی، بیری اوچ فرزندنی آته‌سیز اۉستیریب آدم قیلیشدی. بونده‌ی آنه‌لر هر بیر قیشلاقده، هر بیر شهرده بار. مېن شو حکایه آرقه‌لی اولرنینگ همه‌سیگه چېکسیز احترامیمنی اظهار قیلماقچیمن.
مؤلف
کېچه‌سی ساعت ایکّیلرده دروازه تقیلله‌دی. ایوانده یاتگن علیشېر قتّيق اوخلب قالگن اېکن، تېزده اویغانمه‌دی. دروازه قتّيقراق تقیلله‌گندن کېین ایچکی اوی نینگ اېشیگی غییقیللب آچیلدی- یو، اقبال آپه ایوانگه چیقدی. علیشېر اېندی اویغاندی و سپچیب اۉرنیدن توردی. او قارانغیده اپیل - تپیل کيینر اېکن، دروازه تامانگه:
- حاضر! - دېب قۉیدی.
اقبال آپه ایچکی بیر تیتراقنی باسیشگه تیریشیب:
- تېزراق قره - چی، دده‌نگ اېمسمیکن؟ - دېدی. علیشېر اویقولی تاووش بیلن قَیتریب سۉره‌دی:
- کیم دېیسیز؟
- دده‌نگ!
علیشېر تعجب بیلن:
- قیزیقسیز - ه، آیی! – دېدی - ده، ایواندن تېز توشیب، دروازه‌خانه‌گه قره‌ب کېتدی.
علیشېرنینگ دده‌سی عمرجان اکه اوروشده بې‌درَک یۉقالیب کېتگنیگه اۉتّیز ییلدن آشیب باریپتی.
اقبال آپه نینگ اېنگ قۉرققن نرسه‌سی - «قاره‌خط». بې‌درَک یۉقالیش، هر قله‌ی، اوندن بېریراقده‌ی تویوله‌دی. او اېری نینگ تۉستدن کیریب کېلیب قالیشینی کوته‌دی، کېچه‌لری دروازه تقیللب قالسه، یوره‌گی هپریقیب، باله‌لرگه «دده‌نگلر اېمسمیکن؟» دېییشینی قۉیمه‌یدی.
علیشېر هم کیچیکلیگیده آییسیگه اۉخشه‌ب، دایم دده‌سی نینگ یۉلیگه کۉز تیکیب یورر اېدی. لېکن یاشی اولغه‌یگندن کېین آته‌سی نینگ تیریک قالگنیگه شبهه قیله باشله‌دی. اگر او تیریک بۉلسه، اۉتّیز ییلدن بېری سویوکلی خاتینینی، گُلده‌ی فرزندلرینی قیدیریب تاپیب کېلمسمیدی؟! یاکه دنیانینگ نریگی چېتیده بۉلسه هم بیرانته درَک، بیران اېنلیک خط یوبارمسمیدی؟!
- بو اوروشده نیمه‌لر بۉلمه‌گن! - دېردی اقبال آپه اۉغلیگه. - دده‌نگلر یره‌دار پیتیده اسیر توشگن بۉلسه، چېت مملکتلرگه آلیب کېتیب قالیشگنمی؟ باشیگه بیران کۉرگیلیک توشگن بۉلسه، «باله‌لریم اِسنادگه قالمسین»، دېب اته‌یدن جیم یورگنمیکین؟ بیرار کون اۉزینی آقله‌یدیگن یخشی ایش قیلسه، یۉلی آچیلیب، کېلیب قالرمیکین؟
بو تخمینلر علیشېرده مرکّب، چیگل اۉی - خَیاللر اویغاتر اېدی. علیشېر بو چیگللیکلردن بېزگنده دده‌سی نینگ جنگ میدانیده هلاک بۉلگنینی اثباتلشگه اینتیلردی. او ماسکوه‌ده بې‌درَک یۉقالگن جنگچیلرنی قیدیریش بیلن شغللنه‌دیگن مخصوص اداره بارلیگینی اېشیتیب، اۉشه یېرگه بیر نېچه مرته خط یازدی. آته‌سی نینگ سۉنگگی صور‌تلری، خطلری، آدرسلریدن نسخه‌لر کۉچیرتیریب یوباردی. قیدیروو گاه یوریشیب، گاه تۉخته‌ب، بیر نېچه ییلگه چۉزیلدی. نهایت، بولتور کوزده ماسکو‌دن کېلگن جوابده عمرجان رحیم‌وف خدمت قیلگن اۉقچی راته نینگ کۉپچیلیک جنگچیلری غربی اوکراینه نینگ ترنوپیل شهری اوچون آلیب باریلگن آغیر جنگلرده هلاک بۉلگنلیگی ایتیلگن اېدی. عمرجان رحیم‌وف هم شولر قطاریده هلاک بۉلگنی تخمین اېتیلگن، لېکن بو نینگ انیق حجتلری تاپیلمه‌گن اېدی. چونکه ترنوپیل بیر مرته آزاد قیلینگندن کېین یشیرین باسمه‌چی - بېندېراچیلرنینگ خیانتی طفیلی شهر ینه وقتینچه دشمن قۉلیگه اۉتگن، اۉشنده جوده کۉپ حجتلر نېست - نابود بۉلیب کېتگن اېدی.
حجتلر بۉلمه‌سه، بلکه تیریک آدملر باردیر؟ علیشېر اېندی شو سوال بیلن ترنوپیل شهر اداره‌لریگه، حتا یاشلر تشکیلاتلریگه - یاش ایزتاپرلر نینگ آتریَدلریگه خطلر یازدی. نتیجه چیقمه‌دی. کېلگن جوابلر نینگ بیریده بو چیگل معمانی خط آرقه‌لی حل قیلیش قیینلیگی، بې‌درَک یۉقالگن جنگچیلرنینگ بېلگیلرینی یخشی بیله‌دیگن آدم اۉزی کېلسه بیران دره‌گینی تاپیشی ممکنلیگی ایتیلگن اېدی.
کیم باره‌دی؟ اقبال آپه اۉتّیز ییل فابریکه‌ده ایشلب، یقینده پېنسیه (تقاعد)گه چیققن. لېکن اونینگ ساغلیغی یامان. قند کسلی درمانینی کېتکزیب قۉیگن. قان باسیمی آشیب کېتگن. شو احوالده بارسه -یو، تۉستدن اېری نینگ قبرینی تاپسه، سۉنگگی ایلینجیدن هم اَیریلیب، ادای تمام بۉلمه‌یدیمی؟
- مېن اۉزیم باره‌من، - دېدی علیشېر. بونگه آپه‌سی محفوظه کۉنمه‌دی:
- سېن دده‌منی اېسلالمه‌یسن. چقه‌لاق اېدینگ. آدملر بیران بېلگیسینی سۉره‌سه نیمه دېیسن! مېن دده‌منی کۉرگنمن. مېن باره قاله‌ی...
محفوظه جۉنه‌ب کېتگنیگه، منه، سکّیز کون بۉلدی. شونینگ اوچون دروازه تقیلله‌گنده علیشېرنینگ خَیالی درّاو آپه‌سیگه کېتدی.
دروازه‌خانه یۉله‌گینی آقیش «زپاراجېتس» بند قیلیب تورر اېدی. علیشېر مو‌ترنینگ چپ یانیگه اۉتیب، قارانغیده الکتر چیراق نینگ توگمه‌سینی پَیپه‌سلب تاپدی. یۉلکده چیراق یانگندن کېین تشقریدن کېکسه بیر آدم نینگ:
- تلگرام! - دېگن خیرقیراق تاووشی اېشیتیلدی.
علیشېر دروازه نینگ بیر طبقه‌سینی آچدی - ده، چیراق یاروغیده تلگرام نینگ کویته‌نتسيه‌سیگه قۉل قۉییب بېردی.
بو آره‌ده اقبال آپه هم رۉمالینی باشیگه سالیب، ایواندن دروازه‌خانه آلدیگه توشیب کېلدی.
علیشېر قتله‌ب بېکیتیلگن تلگرامنی چیراق یاروغیگه سالیب، صبرسیزلنیب آچدی.
«قیدیرگنیم تاپیلدی. کیېودن کېچکی رېیس بیلن اوچه‌من. تاشکېنت وقتی بیلن ساعت اوچده کوتیب آله‌دی محفوظه».
«تاپیلدی» دېگن سۉز علیشېرنی اېنتیکتیریب یوباردی. او آییسیگه تامان اۉگیریلیب، کۉزلری یلتیره‌ب:
- آپه‌م!.. - دېدی.
- نیمه دېپتی؟ دده‌نگنی دره‌گینی تاپیبدیمی؟
- تاپگنگه اۉخشه‌یدی!
- وای خدایم - اې! قه‌یېرده یورگن اېکنلر؟ نېگه شو وقتگچه کېلمس اېکنلر؟!
اقبال آپه اېری نینگ تیریک تاپیلگنیگه ایشانیب گپیرماقده اېدی. علیشېر بونی سېزیب بیردن خواطرلندی. بلکه محفوظه آته‌لری نینگ... قبرینی تاپگن دیر. آپه - اوکه سۉنگگه پیتده آته‌لری نینگ هلاک بۉلگنیگه شبهه قیلمه‌ی قۉییشگن اېدی-کو. اخیر تیریک آدم شونچه ییلدن بېری ترنوپیلده جیم اۉتیررمیدی؟ لېکن آییسی بونی اۉیله‌مه‌دی. اگر او «تیریک تاپیلیبدی» دېب یوره‌کدن ایشانیب قالسه-یو، کېین بو نینگ عکسی بۉلیب چیقسه، کسلی بدتر آغیرلشه‌دی.
- آیی‌جان، سیز درّاو ایشانه‌وېرمنگ!
- هه، نېگه اېندی؟
- سَل اۉیلب کۉرینگ اخیر... آپه‌م کېلسین، انیغینی ایته‌دی.
- قچان کېلرکن؟
- تونگی اوچده. حاضر نېچه بۉلديکین؟.. آ، قیرق دقیقه قالبتی!.. مېن تېزراق چیقیشیم کېره‌ک!
علیشېرنینگ یاشگینه خاتینی هم اویغاندی و شاشه - پیشه کيیندی. «زپاراجېتس» وه‌غیللب، دروازه‌خانه‌دن کۉچه‌گه آرقه‌سی بیلن یوریب چیقدی. اقبال آپه اۉغلی بیلن کېلینینی قونالغگه کوزه‌تدی - یو، ایوانگه قَیتیب کېلدی.
بیر - بیریدن کیچیک اوچ باله ایوانده پیشیللب اوخلب یاتیبدی. آسمانده کېمتیک آی سوزیب یوریبدی.
اقبال آپه اۉزی توره‌دیگن ایچکری اویگه کیردی - یو، تۉرده‌گی اېسکی صندوق نینگ آلدیگه باردی. صندوق نینگ اوستیده قتله‌نیب تورگن بخمل کۉرپه‌لرنی پستگه آلیب قۉیدی. سۉنگ تاکچه‌ده‌گی میخگه آسیغلیق کلیتنی آلیب، صندوق نینگ قفلیگه سالدی.
صندوق میین آهنگ چیقریب، جیرینگلب آچیلدی - ده، اونینگ ایچیدن قلمپیرمونچاق نینگ هیدی کېلدی. عمرجان اکه قلمپیرمونچاقنی یخشی کۉر‌ردی. بعضیده اونینگ بیر - ایکّی دانه‌سینی آغزیگه سالیب، تیشلری نینگ آره‌سیده ایلنتیریب یورر، گپیرگنده نفسیدن هم قلمپیرمونچاق نینگ هیدی کېلردی. شو اېسیده تورگن اقبال آپه اونینگ کییملرینی، خطلرینی قلمپیرمونچاق بیلن بیرگه سقلر اېدی.
منه، عمرجان اکه بوندن اۉتّیز ییل آلدین کيگن سریق جوجونچه کیتېل - شیم، یاقه‌سی بیلن یېنگیگه عراقی کشته تیکیلگن کۉیلک، کروم اېتیک... عمرجان اکه فرونت (جبهه)دن یازگن خطلریده: «ایکّی یاش باله‌نی باقیش سېنگه آسان اېمس، اویده‌گی بویوملرنی ایه‌مه، کېره‌ک بۉلسه، مېنینگ کییملریمنی هم ساتیب، یېگولیک آل، امان بۉلسک نرسه تاپیله‌دی، اۉزینگنی، باله‌لرنی احتیاط قیل!» دېب تعیینلر اېدی. اقبال آپه اۉزی نینگ سېپلرینی، تقینچاقلرینی ساتگنده هم، اېری نینگ همه کییملرینی اسره‌ب یورر، هر ییلی بیر - ایکّی مرته‌دن شمالله‌تیب، ینه تخلب قۉیردی. علیشېر بۉی یېتیب کتّه ییگیت بۉلگونیچه جوجونچه کیتېللر، یاقه‌سی کشته‌لیک کۉیلکلر ماده‌دن قالدی. حاضر معمار بۉلیب، لایحه‌لر چیزیب یوره‌دیگن علیشېر آته‌سی نینگ کروم اېتیگینی هم کيمه‌دی. توبه، حاضرگی ضیالیلر نېگه اېتیک کيیشمه‌یدی؟ عمرجان اکه هم اۉقیتووچی اېدی - کو. مکتب‌ده باتانیکه‌دن درس بېرر اېدی، لېکن اېتیک کيیب یورر اېدی.
میلی، صندوقده‌گی کییملر رسمدن چیققن بۉلسه هم، اگر عمرجان اکه کېلسه، اقبال آپه بولرنی اېریگه البته کيدیره‌دی. صندوقده چیرایلی بیر نَی هم توریبدی. قشقر غراویدن ایشلنگن بو نَی نینگ نفیس کوموش حلقه‌لری اۉزیگه نهایتده یره‌شگن. نَی نینگ بیر اوچیده‌گی کوموش قبه‌چه‌سی ميده کۉکیش فېروزه بیلن بېزه‌تیلگن.
عمرجان اکه شو نَیده بعضاً «نوا»نی، بعضاً «دوگاه»نی، بعضاً اقبال آپه آتینی بیلمه‌یدیگن غلطی کویلرنی چلردی. شونده بوتون بارلیق ذوققه تۉلیب، اېریب کېتگنده‌ی بۉلردی. حاضر هم گۉیا نَی بیردن تیلگه کیردی - یو، اونی چله‌یاتگن اېری اقبال آپه نینگ کۉزی آلدیده گوده‌لندی. عمرجان اکه نَی نینگ تېشیگیگه لبینی تۉغریلب، آغزینی خیال آچیب، کوی چلگنده اونینگ آپّاق تیشلریده عکسلنگن نور نینگ شعله‌سی کوموش حلقه‌چه‌لرده بیلینر - بیلینمس جلوه‌لنردی. حاضر منه شو جِلا نَیده ینه کۉرینیب کېتگنده‌ی بۉلدی. عمرجان اکه نَیده چلگن کویلر اېندی گۉیا اقبال آپه نینگ قلبیدن اېشیتیله باشله‌دی. اونینگ کۉنگلیده هم منه شو نَی پرده‌لریگه اۉخشه‌ش نفیس، گۉزل تارلر بار اېدی - یو، بونی فقط عمرجان اکه چله آلردی.
اېری اوروشگه کېتگندن بېری اقبال آپه بو نَینی هېچ کیمگه بېرگن اېمس. نَی اۉتّیز ایکّی ییلدن بېری سکوت سقله‌یدی. اقبال آپه نینگ قلبیده‌گی محبت تویغوسی هم همان عمرجان اکه‌گه منتظر...
عمرجان اکه شو کییملرینی کيیب، نَی چلیب یورگن پیتلریده ییگیرمه اوچ یشر ییگیت اېدی. اقبال آپه اېسه اېندی ییگیرمه‌گه کیرگن کېلینچک اېدی.
اۉشه مسعود دَملری منه شو کییملرنینگ قتیده، قلمپیرمونچاق نینگ هیدیگه قۉشیلیب، نَی نینگ سیرتیده جلوه‌لنگن شعله‌لرگه ایلنیب، همان تیریک توریبدی. راست، اقبال آپه حاضر پېنسیه (تقاعد)گه چیققن، نېوره کۉرگن کیوانی. لېکن اونینگ قلبیده اۉتّیز ایکّی ییللیک هجران نینگ حققی توریبدی، شونچه ییللر نینگ صرفلنمه‌گن نفیس تویغولری قتله‌نیب یاتیبدی. او بیر لحظه‌گه بۉلسه هم ینه ییگیرمه یاشگه قَیتیشنی خواهله‌یدی، سویوکلی اېری بیلن بیرگه اۉتّیز - قیرقلردن تکرار اۉتیشنی ایسته‌یدی.
فقط بو ایستک نینگ عملگه آشیشی اوچون عمرجان اکه قَیتیب کېلیشی کېره‌ک. زاره حاضر باله‌لری بیلن باشلشیب کیریب کېلسه!
محفوظه تلگرام‌ده «تاپدیم» دېپدی-کو. دده‌سینی تاپمسه شونده‌ی دېرمیدی؟
اقبال آپه نینگ قلبیده شونچه ییلدن بېری یشب کېلگن ایلینج ایشانچگه ایلندی. او الکتر دزمال (اوتو)نی قۉیدی. سۉنگ عمرجان اکه کېلسه کيه‌دیگن نرسه‌لرنی صندوقدن آلیب، دزمال (اوتو)له‌ی باشله‌دی...
* * *
سحر پلّه‌ده کۉچه‌ده «زپاراجېتس» نینگ موتری وه‌غیلله‌گنی اېشیتیلدی. اقبال آپه شاشه - پیشه حاولیگه چیققن اېدی، دروازه‌دن محفوظه کیریب کېلدی. آنه - باله قوچاقلشیب کېتدیلر. اقبال آپه قیزی نینگ یوزیگه یوزینی باسدی. شونده محفوظه نینگ یوزی کۉز یاشیدن نم اېکنینی سېزدی - یو، یوره‌گی «شیغ» اېتدی.
- قله‌ی باریب کېلدینگ؟ دده‌نگنی تاپدینگمی، یۉقمی؟!
- درَکلری تاپیلدی، آیی...
علیشېر مو‌ترینی دروازه‌خانه‌گه کیرگیزیب، اوندن توشدی - ده:
- یورینگلر، اویگه کیریب گپلشه‌یلیک، - دېدی.
اونینگ کۉرینیشی هم الّه‌نېچون مأیوس اېدی. آپه‌سی اوچاقدن توشگندن بېری ایتیب بېرگن حادثه‌لر، اۉتّیز ییل آلدینگی شفقت‌سیز اوروش نینگ تفصیلاتلری اونی دهشتگه کېلتیرگن اېدی...
ترنوپیل شهری بېندېره‌چیلر یاردمیده ایکّینچی مرته فاشیستلرنینگ قۉلیگه اۉتگن کونی کېچه‌سی عمرجان اکه آلتی خانه‌لی بیر اویگه اۉز بۉلینمه‌سی بیلن بېکینیب آلیب، آخرگی نفسی قالگونچه جنگ قیلگن. او بو اویده توره‌دیگن عیاللر بیلن باله‌لرنی آرقه تامانده‌گی دېرَزه‌دن توشیریب، قاچیرتیریب یوبارگن. بۉلمه‌سه، اولر هم بیرته قالمه‌ی هلاک بۉلر اېکن. چونکه فاشیستلر عمرجان اکه‌لر بېکینگن اوینی آغیر تانک بیلن قوله‌تیب، اوستیدن باسیب اۉتگن...
ترنوپیل دشمندن ایکّینچی مرته آزاد قیلینگنده خرابه‌لر آستیده جان بېرگن جنگچیلر جسدی کاولب آلینیب، برادرلر مزاریگه دفن اېتیلگن، اما اولرنینگ کۉپلرینی تنیب بۉلمه‌گن، ناملری انیقلنمه‌ی قالگن...
فقط عمرجان اکه آرقه دېرَزه‌دن قاچیریب قوتقرگن باله‌لردن بیری اونی یخشی اېسلب قالگن. شو اویده بیر نېچه وقت بیرگه تورگنلریده عمرجان اکه اۉزی نینگ اۉزبېکستانلیک اېکنینی، تاشکېنت‌د‌ه بیر اۉغیل، بیر قیزی بارلیگینی ایتگن، بو گپ باله نینگ یادیده قالگن. حاضر بو باله - قیرق یاشدن آشگن اۉقیتووچی اېکن. ترنوپیلیک ایزتاپرلر تاشکېنتده‌گی علیشېرنینگ خطینی آلیب، اونینگ آته‌سیگه عاید حجتلرنی قیدیریب یورگنلرینی شو مکتب‌ده ایشله‌یدیگن حلیگی اۉقیتووچی اېشیتیب قاله‌دی.
قاره مه‌غیزدن کېلگن، قاشلری اینگیچگه، قییق کۉز محفوظه آته‌سیگه جوده اۉخشه‌ش اېدی. او آته‌سینی قیدیریب بارگندن کېین، حلیگی اۉقیتووچی بیر قره‌شده‌یاق عمرجان اکه‌نی اېسله‌یدی. حتا اونی جنگچیلر «عمر» دېب اته‌گنی هم اېندی یادیگه توشه‌دی. عمرجان اکه دېرَزه‌دن قاچیریب، قوتقریب قالگن عیاللردن ینه بیری شو شهرده یشر اېکن. کېین همه‌لری حربي کمیساریتگه باریب، عمرجان رحیم‌وف نینگ قنده‌ی هلاک بۉلگنی، اۉلیمی آلدیدن قنده‌ی جسارت کۉرستگنی و قه‌یېرده دفن اېتیلگنی حقیده گواهلیک بېره‌دیلر. عمرجان اکه شهر مرکزیگه - اولوغوار مَرمَر عابده قۉییلگن سکسان کیشیلیک برادرلیک قبریگه دفن اېتیلگن اېکن. لېکن اونینگ کیملیگی، قنده‌ی هلاک بۉلگنی حلیگچه انیقلنمه‌گنی اوچون مَرمَرگه یازیلگن ناملر آره‌سیده اونینگ نامی یۉق اېدی. محفوظه شهر تشکیلاتلریگه اوچره‌شیب، مَرمَر عابده‌گه آته‌سی نینگ نامینی یازدیریب قَیتدی...
حاضر قۉنالغه‌دن کېله‌یاتیب، او بو نینگ همه‌سینی اوکه‌سی علیشېرگه ایتیب بېرر اېکن، کۉزیگه قیته-قیته یاش آلدی. علیشېر اونگه:
- اۉزینگیزنی باسینگ، آپه، آییمگه یامان تأثیر قیله‌دی، - دېب بیر نېچه مرته ایتدی.
- قنداق قیله‌ی؟ ترنوپیلده یورگنیمده هم هېچ کۉز یاشیمنی تۉخته‌تالمه‌دیم. کۉچه‌ده‌گی آدملردن اویه‌لگنیمدن قاره کۉزعینک تقیب یوردیم. بعضیده کۉزعینک نینگ تگیدن هم یاش آقیب توشه‌یاتگنینی سېزیب، رۉمالچه بیلن ارتیب آله‌من.
- لېکن... حلیگی... - علیشېر نینگ هم اۉپکه‌سی تۉلیب، زۉرغه گپیردی: - حلیگی... خرابه‌لر آستیده قالیب کېتگنلرینی آییمگه ایتمنگ.
-جِنّي بۉپمنمی؟..
حاضر محفوظه آییسی بیلن ایچکری اویگه کیرگنده صندوق ینه آچیلگنینی، دده‌سی نینگ یاقه‌سی کشته‌لیک کۉیله‌گی سیلّیق قیلیب دزمال (اوتو)لب قۉییلگنینی کۉردی- یو، تلگرام‌ده «تاپدیم» دېب یازگنیدن پُشیمان بۉلدی. اقبال آپه اوندن خوش‌خبر کوتیب، کۉزلری جودیر‌ب توریبدی. محفوظه آییسینی قوچاقلب، ییغی اره‌لش:
- آیی‌جان، سیزگه قوت بېرسین، مرد بۉلینگ! - دېدی.
اقبال آپه نینگ رنگی آپّاق بۉلیب کېتدی. قیزی نینگ قوچاغیدن سرغه‌تیب چیقدی - ده، بۉشه‌شگن، سینیق تاووش بیلن:
- نیمه... دده‌نگ... اېندی یۉقمی؟.. - دېدی.
- نېگه؟.. دده‌م نینگ روحلری همیشه تیریک! دده‌م آخریگچه مردانه توریب بېرگن اېکنلر. قنچه باله‌لرنی آنه‌لری بیلن قوتقریب قالگن اېکنلر.
اقبال آپه اینگره‌گندېک بیر تاووش بیلن:
- مېن- چی؟ - دېدی. مېنی بو بېوه‌لیکدن اېندی کیم قوتقره‌دی؟
اقبال آپه نینگ آغزی بیردن قوروقشه‌ب، باشی گیر-گیر ایلنه باشله‌دی. آییسی نینگ کسلینی یخشی بیله‌دیگن محفوظه:
- آیی‌جان، بونچه قتّيق آلمه‌نگ، اۉزینگیزنی باسینگ! - دېب اونی سېکین دیوَنگه اۉتقزدی.
اقبال آپه دزمال (اوتو)لب قۉییلگن یاقه‌سی کشته‌لیک کۉیلککه قره‌دی. اېندی بونی هېچ کیم کيمه‌یدی! شونچه ییلدن بېری صندوقده اسره‌لگن اېتیک هم هېچ کیمگه کېره‌ک اېمس! کوموش حلقه‌لی نَینی عمرجان اکه اېندی هېچ قچان چلمه‌یدی... بو دهشتلی اۉیدن اقبال آپه ییغله‌ماقچی بۉلدی، لېکن کۉزیگه یاش کېلمه‌دی. تاماغیدن بیر نرسه بۉغیب آلگن، هوا یېتیشمه‌یاتگندېک قیینه‌لر اېدی.
علیشېر تېز آشخانه‌گه چیقیب، بیر پیاله سوو آلیب کیردی. محفوظه آییسیگه سوو ایچیردی. کېین اونی تختگه یاتقیزدی.
کېلینلری شفاکار اېدی، درّاو شپریتسنی قَینه‌تیشگه قۉیدی. او قَینانه‌سیگه اوکال قیلیب اۉرگنیب قالگن اېدی. اوّل قان باسیمینی توشیره‌دیگن، یوره‌کنی تینچلنتیره‌دیگن اوکال قیلدی. کېین نانوشته‌گه یقین اینسولین اوکال قیلدی.
اقبال آپه اوچ - تۉرت کون اۉتگندن کېین خیال اۉزیگه کېلدی - یو، محفوظه‌دن سۉره‌دی:
- دده‌نگ نینگ صور‌ت - پور‌تلری یۉق اېکنمی؟
- صور‌تلرینی تاپالمه‌دیم.
اوزاق جیملیقدن سۉنگ اقبال آپه ینه سۉره‌دی:
- اۉز قۉلی بیلن قبرگه قۉیگن آدم بار اېکنمی؟..
- بیلمه‌دیم... مېن اونقه آدمنی کۉرگنیم یۉق.
علیشېر آییسی نینگ بو سواللری تگیده قنده‌ی دیر معنا بارلیگینی سېزدی. او اېری نینگ اۉلگنیگه ینه شبهه قیلماقده اېدی. تۉغریراغی، «عمرجان اکه‌م بیر کون اېمس، بیر کون کېلیب قاله‌دی»، دېگن اۉتّیز ییللیک ایلینج اقبال آپه نینگ قلبیده ینه اویغنماقده اېدی. بو ایلینج نینگ تگیده قنچه‌لیک کتّه مِهر، قنچه‌لیک چېکسیز صداقت بارلیگینی علیشېر اېندی سېزماقده اېدی. بو نینگ همه‌سی - حیات - ممات اوروشیده بیزگه غلبه کېلتیرگن اولوغ تویغولردن اېکنیگه چم اونینگ اېندی عقلی یېتدی. شونینگ اوچون آنه‌سی نینگ قلبیده‌گی ایلینجنی اسره‌ب - اوه‌یله‌گیسی کېلدی.
- کیم بیله‌دی آیی، «اۉلدی» دېب قاره‌خط کېلگنلرنینگ قنچه‌سی، تیریک قالگن- کو. بلکه دده‌م هم تۉستدن کېلیب قالرلر...
بو گپلر اقبال آپه‌گه یاقیب، یاستیقدن باشینی کۉتردی، ضعیف‌گینه کولیمسیره‌ب:
- توبه! - دېب قۉیدی. - فابریکه‌ده... عسکرلرگه کییم تیکیب یورگنیمده بیر جُوان بیلن اۉرتاقلشیب قالگندیک. ایکّاویمیز هم ایلغار بۉلیب، گزېته‌لرده رسمیمیز چیققن اېدی. شو دوگانه‌مگه بیر کون قاره‌خط کېلدی... بې‌چاره اېریدن اَیریلیب راسه ییغله‌دی، عزا توتدی. باله‌سی یۉق اېدی... اوروشدن کېین باشقه اېرگه تېگدی... بیر کونی اېشیتسه‌م، اوروشگه کېتگن اېری تیریک اېکن، تۉستدن کیریب کېلیبدی... دوگانه‌م پُشیمان. ارمان قیلیب ییغله‌یدی...
شو - شو محفوظه هم، علیشېر هم آته‌لری نینگ اۉلیمینی آنه‌لری نینگ آلدیده تیلگه آلمه‌یدیگن بۉلدیلر. اقبال آپه بیر هفته کۉرپه - تۉشک قیلیب یاتدی. کېلینی اونگه هر کونی کېره‌کلی اوکاللرنی قیلیب، ایسّیق - ساووغیگه قره‌ب توردی. کېین او اۉرنیدن توریب کېتدی.
بیر کونی یریم کېچه‌ده ینه دروازه تقیلله‌دی. اقبال آپه بونی ینه اۉغلیدن آلدین اېشیتدی - یو، علیشېرنی اویغاتیب:
- قره - چی، دده‌نگلر اېمسمیکن؟ - دېدی.
دروازه‌نی قۉشنیلردن بیری تقیلله‌تگن اېکن علیشېر قَیتیب کېلیب، پیدجگینی یېلکه‌سیگه تشله‌دی - ده:
- اکبر نینگ خاتینینی تۉلغاق توتیب قالیبدی، توغروقخانه‌گه آلیب باریشیم کېره‌ک اېکن، - دېدی.
اقبال آپه سېکین بیر «اوه» تارتدی، لېکن اۉزینی بردم کۉرسه‌تیب:
- میلی، باله‌م، تېزراق آلیب باره قال، - دېدی.
علیشېر دروازه‌نی آچیب، مو‌ترینی کۉچه‌گه آلیب چیقر اېکن، کۉنگلیده یاروغ بیر تویغو پیدا بۉلگنینی سېزدی. حاضر اونگه هم گۉیا آته‌سی اوروشده اۉلمه‌گندېک، اېرته - ایندین دروازه‌نی تقیلله‌تیب کېلیب قاله‌دیگندېک تویولردی...
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: