منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
دانشمند خاتین (اېرتک)
دانشمند خاتین
اېرتک
تیارلاوچی: محمد حسن تۉلقین
بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، بورونغی زمانده بیر سوداگر بولگن اېکن. او شهرمه - شهر سودا قیلیب یورر اېکن. هر یېتّی ییلده بیر اۉز شهریگه کېلر اېکن. هر کېلگنیده خاتین آلر اېکن. چونکه سودادن قَیتیب کېلگونیچه آلگن خاتینلری یالغیزلیکدن اۉلیب قالر اېکن.
او سودادن قَیتیب کېلیب، کۉچه‌ده تورسه، اوچته قیز صحبتلشیب کېته‌یاتگنیگه کۉزی توشیبدی. اولرنینگ گپلریگه قولاق ساله باشلبدی. قیزلرنینگ بیرته‌سی سۉز باشلبدی:
- مېن اویگه بارگونیمچه آییم چوچوَره قیلیب قۉیه‌دیلر.
شونده ایکّینچی قیز:
- مېنینگ آییم اېسه آش - نانلریمنی تیارلب، سمبوسه‌لر پیشیریب قۉیه‌دیلر، - دېبدی.
بو ایکّله قیز نهایتده چیرایلی اېکن - او، اما اۉزلری نیم‌جان، گپگه - چېچن، ایشگه - پیچن اېکن. اوچینچی قیز:
-آ، سیزلرنینگ آییلرینگ شونقه قیله‌دیمی؟ مېنینگ آییم اېسه اېرته‌دن - کېچگچه نصیحت قیله‌دی و ایش اۉرگه‌ته‌دی، - دېبدی.
قیزلرنینگ گپینی اېشیتگچ، سوداگر اۉیلبدی: «منه شو آییسیدن نصیحت اېشیته‌دیگن قیزنی آلسه‌م بۉله‌دی، بو عقللی قیز بۉلسه کېره‌ک».
سوداگر قیزلر کېتیدن آرقه‌مه - آرقه کېته‌وېریبدی و اوچینچی قیزنینگ اویینی بیلیب آلیبدی. کېین اۉشه قیزنیکیگه ساوچی یوباریبدی. سَل اۉتمه‌ی تۉی قیلیب، قیزنی آلیبدی. معلوم مدتدن کېین سوداگر ینه یۉلگه چیقه‌دیگن بۉلیبدی. جوده کۉپ ماللرنی آلیب، سوداگرچیلیککه کېتیبدی. خاتینی اویده یالغیز قالیبدی.
سوداگرنینگ خاتینی بالاخانه‌گه چیقیب، پستگه قره‌سه، تاووق بازاری بار اېمیش. او ارقان نینگ اوچیگه پول باغلب پستگه توشیریبدی. بازارده‌گی آدملر، «پادشاه نینگ قیزی بویروق قیلدی» دېب، پولنی آلیب، ارقانگه تاووق باغلب یوباریبدیلر. قیز ارقاننی تارتیب آلیبدی. تاووقنی آلگچ، بالاخانه‌گه قره‌سه، یېتّیته صندوق تورگن اېمیش. یېتّاوینی آچیب قره‌سه، یېتّیته عیال نینگ اۉلیگی اېمیش. کېین راسه پېشانه‌سیگه اوریب ییغلبدی و «بولر یالغیزلیککه چیدمه‌ی سیل بۉلیب اۉلگن بۉلسه کېره‌ک»، دېب اۉیلبدی. او ارقاننی آلیب، اېندی کۉچه تامانگه تشلبدی. آدملر، «پادشاه نینگ قیزی ایت، موشوک دېب کۉچه‌گه ارقان تشلبدی» دېب اۉیلب، ارقانگه موشوک بایلب بېریبدیلر. تغین تشله‌گن اېکن، کوچوک بایلب بېریبدیلر.
او تاووققه دان ساچیب، ایت و موشوکلرنی باقیب، طعام پیشیریب، شولر بیلن آواره بۉلیب، زېریکمه‌ی حیات کېچیره‌وېریبدی.
آیدن - آی، کونده‌ن - کون اۉتیب، خاتین اۉغیل توغیبدی. آتینی بهرام قۉییبدی. بهرام یېتّی یاشگه کیریبدی. باله کۉچه‌ده یاغاچ آت مینیب اۉینه‌ب یورگنیده، سوداگر کېلیب قالیبدی. او باله‌دن سوداگر سۉره‌بدی:
- های باله، هېچ جهانده یاغاچ آت هم یوررمیدی، نوقول «چو - چو» دېیسن!؟
شونده باله:
- هېچ جهانده آته هم باله‌نی یېتّی ییل تشلب یوره‌دیمی؟ - دېبدی.
سوداگر حیران بۉلیب:
- اویلرینگ قَیسی؟ - دېبدی.
- منه شو اوی، - دېب باله سوداگر نینگ اویینی کۉرسه‌تیبدی.
سوداگر، «مېنینگ خاتینیم یېتّاویگه اۉخشه‌ب الّه‌قچان اۉلیب کېتگن»، دېب اۉیلب یورگن اېکن. او اوییگه کیریب، خاتینی بیلن سۉره‌شیبدی. خاتینی خمیردن بووی یه‌سب قۉیگن اېکن. او اۉغلیگه، خمیر بوویگه، اویده‌گی حیوان - او، یوموشلرگه آوونیب، کېچ کیرگنینی هم بیلمه‌ی قالر اېکن.
- اویگه سلام بېریب کیرینگ. بوویم اۉتیریبدیلر، - دېبدی خاتینی.
- السلام وعلیکم بووی قله‌ی امانمیسیز، یخشیمیسیز، بردممیسیز؟ بیر کېلیبسیز- ده، - دېبدی سوداگر.
خمیر بووی اینده‌مه‌بدی. شونده سوداگر:
- خاتین، بووینگ اینده‌مه‌یپتی - کو! - دېبدی.
- هه، اېندی یېتّی ییل تشلب کېتگنینگیزگه خفه بۉلیب قالگندیرلر- ده، - دېبدی خاتینی.
- بووی، خفه بۉلمنگ، اېندی کېتمه‌یمن، - دېبدی. کېین سوداگرنینگ خاتینی خمیر بووینی کۉتریب، اېشیککه آلیب چیقیبدی و تشلب یوباریبدی.
سوداگر حیران بۉلیب تورگن اېکن، خاتین شونده‌ی دېبدی:
- سیز بې‌درَک بۉلیب کېتدینگیز، ییلده بیر خبر آلمه‌دینگیز. اویده یېلدیم - یوگوردیم، بیر اۉغیل کۉریب خورسند بۉلدیم. اۉزیم خمیردن بووی یسه‌دیم. قۉیینگکی، آنه‌م قیلگن نصیحتلرنی ایشگه سالدیم. نتیجه‌ده یېتته‌له کونداشیمگه اۉخشه‌ب اۉلمه‌ی، کسللیککه چه‌لینمه‌ی قالدیم.
شونده‌ی قیلیب، سوداگر بوندن کېین کېتمسلیککه سۉز بېریبدی. آنه نصیحتلرینی قولاغیگه آلگنی اوچون، عقل بیلن ایش توتگنی اوچون دانشمند خاتین اۉلمه‌ی قالگن اېکن.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: