منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
دهقان، قیزی و تدبیرلی عیال (اېرتک)
دهقان، قیزی و تدبیرلی عیال
اېرتک
تیارلاوچی: محمد حسن تۉلقین
اۉتگن زمانده بیر چال قیشلاقده تیریکچیلیک اۉتکزه آلمه‌ی، ایش اختریب شهرگه باریبدی، مردکارچیلیک قیلیب، بیر آز پول ییغیبدی. او پولنی سقلش اوچون ایشانچلی آدمگه تاپشیرماقچی بۉلیبدی. لېکن یقینراق کیشیسی یۉق اېکن. نهایت، اۉیلب - اۉیلب، «شو جمعغرگن بېش - اۉن تنگه پولیمنی شهر قاضیسیگه سقلش اوچون بېرسه‌م، ینه مردکارچیلیک قیلیب بیر آز پول جمعغرگنیمدن سۉنگ قاضیده‌گی پولنی هم آلیب، قیشلاققه - باله -چقه‌م یانیگه کېتسه‌م» دېگن قرارگه کېلیبدی.
چال قاضی نینگ حضوریگه کېلیب:
- السلام و علیکم، قاضی پاچّه (یزنه)! - دېبدی. قاضی:
- وعلیکم السلام، کېلینگ، آته، خۉش خدمت؟ - دېب سۉره‌بدی.
- تقصیر، مېن آق‌جَر قیشلاغیدن کېلگنمن، - دېبدی چال. - باله -چقه‌منی باقالمه‌ی شهرگه ایش قیدیریب کېلیب، مردکارچیلیک قیلیب یوریبمن. بیر آز پول تاپیب سۉنگره اوییمگه کېتماقچیمن. حاضر ییگرمه تنگه پول جمعغردیم، ینه بیرار هفته‌چه ایشله‌ماقچیمن. سیز شو ییگیرمه تنگه‌منی کېتگونیمچه سقلب بېرسنگیز، دېب کېلدیم.
- بارک اللّه عقلینگیزگه، جانی دلیم بیلن سقلب بېره‌من. قچان کېلسنگیز پولینگیز منه بو تاقچه‌ده‌گی خلته‌ده توره‌دی، - دېبدی قاضی.
چال خورسند بۉلیب قاضیخانه‌دن چیقیب کېتیبدی. آره‌دن بیر هفته اۉتیبدی. چال مردکارچیلیک قیلیب ینه بېش - اۉن تنگه ایشلب قاضیخانه‌گه کېلیبدی.
- السلام و علیکم، قاضی پاچّه (یزنه)، - دېبدی چال.
- وعلیکم السلام، - دېبدی قاضی. چال ایکّی قۉلینی قاووشتیریب، ایتیبدی:
- قاضی پاچّه (یزنه)، مېن قیشلاققه قیتماقچیمن. سیزگه امانت قالدیرگن پوللریمگه کېلدیم.
- ایې، - دېبدی قاضی، - قنه‌قه پول، قنه‌قه امانت، قچان بېرگنسن؟
- تقصیر، بوندن بیر هفته ایلگری سیزگه امانت سقلش اوچون ییگیرمه تنگه پول بېریب، «قیشلاققه قَیترده آلیب کېته‌من»، دېگن اېدیم. سیز آلیب قالگن اېدینگیز، - دېبدی چال. قاضی:
- لعنتی، احماق، قنه‌قه امانت پول، تهمت قیلمه! گواهینگ بارمی؟! جۉنه، جۉنه، کۉزیمگه کۉرینمه! - دېب، قاضی چالنی هَیده‌ب یوباریبدی.
چال:
- تقصیر، مېن بې‌چاره‌نی کویدیرمنگ، قیینه‌لیب محنت قیلیب تاپگنمن، جمغرمه پوللریمنی قَیترینگ، بېش - آلتیته یاش باله‌لریم بار. شولرگه رحمینگز کېلسین، - دېب یالواریبدی. قاضی اېسه قولاق سالمه‌ی، چالنی اوریب، هَیده‌ب چیقریب یوباریبدی.
بې‌چاره چال کۉچه‌گه چیقیب، اریق بۉییده خفه بۉلیب، ییغلب اۉتیرگن اېکن، اوزاقدن بیر پرَنجی یاپینگن عیال کېله‌وېریبدی. عیال چال نینگ یانیگه کېلیب:
- آته‌جان، سیزگه نیمه بۉلدی؟ نېگه ییغلب اۉتیریب‌سیز؟ - دېب سۉره‌بدی.
- اې قیزیم، - دېبدی چال، - سۉرب نیمه قیله‌سن، مېن بیر مشکل ایشگه یۉلیقدیم، چاره تاپالمه‌ی، خفه بۉلیب اۉتیریبمن.
عیال سچوانینی کۉتریب:
- آته، باشینگیزگه توشگن مشکل ایشنی ایتینگ، بلکه مېن چاره تاپرمن، - دېبدی.
- باله‌م، سۉره‌ب نیمه قیله‌سن، - دېبدی چال. - سېن نیمه چاره کۉره آلر اېدینگ.
عیال قیسته‌ی وېرگچ، آخری ایتیشگه مجبور بۉلیبدی. چال اۉتگن واقعه‌نی سۉزلب بېرگچ، عیال:
- آته، مېن بیر یۉل اختریب، سیز نینگ بو ایشینگیزگه چاره تاپیشگه اورینیب کۉره‌من. اگر عهده‌سیدن چیقسه‌م، سیز اۉز محنتینگیز آرقه‌سیده جمعغرگن پولینگیزنی قَیتریب آله‌سیز. سیز شو یېرده تورینگ، مېن اویگه تېزده باریب کېله‌من، تغین کېتیب قالمنگ، خۉپمی؟ - دېبدی. چال کوتماقچی بۉلیبدی. عیال اوییگه باریب پرداز - انداز قیلیبدی، ینگی کییملرینی کيیبدی، ینگی دوخوابه پرَنجی یاپینیبدی، قۉلیگه دُر سالینگن قوتیچه‌نی آلیب، اۉزی بیلن بیر ییگیتچه‌نی اېرگشتیریب، چال نینگ یانیگه کېلیبدی.
او چالگه:
- آته، مېن حاضر قاضیخانه‌گه کیره‌‌من، آره‌دن بیر آز وقت اۉتگندن سۉنگ، سیز هم کیریب بارینگ، قاضیدن پولینگیزنی قیسته‌نگ، قاضی مېندن اویلگنیدن پولینگیزنی قَیتریب بېره‌دی. سیز چیققه‌‌نینگیزدن سۉنگ، ییگیتچه کیره‌‌دی و نیمه دېییشینی اۉزی بیله‌دی، - دېبدی.
عیال ایچکریگه کیریب، قاضیگه سلام بېریبدی. قاضی یالغیز اۉتیرگن اېکن، عیالنی کۉریب:
- وعلیکم السلام، کېلینگ قیزیم، کېلینگ! قنده‌ی خدمت بیلن کېلدینگیز، هېچ تارتینمه‌ی ایته‌وېرینگ! - دېبدی.
عیال قاضیگه:
- تقصیر، مېن فلان سوداگرنینگ خاتینیمن. اېریم سوداگه کېتگنده «منه شو دُر سالینگن قوتیچه‌گه احتیاط بۉل، اگرده اۉزینگ اویده سقلشگه قۉرقسنگ، قاضی پاچّه (یزنه)مگه آلیب بارسنگ، او کیشی سقلب بېره‌دیلر»، دېب تعیینلب کېتگن اېدی. مېن بو قیمت‌بها دُرنی اویده سقلشدن خواطرله‌نیب، سیزگه آلیب کېلدیم، شونگه نیمه دېیسیز؟ - دېبدی. شونده قاضی نینگ قولاغی دیککه‌ییب، سېوینگنیدن ایکّی قۉلینی اوزه‌تیب قوتینی آلیبدی، ایچینی آچیب دُرلرگه کۉزی توشیب، اۉپکه‌سینی باسالمه‌ی:
- بارک اللّه قیزیم، عقلینگگه بلّی، مېن بو دُرلرنی جانیم بیلن سقلب بېره‌من، - دېبدی. خودّی شو پیتده اېشیکدن چال کیریبدی. قاضی چالگه قره‌ب:
- مه آل، ناکس آدم اېکنسن - ده، دېب تاقچه‌ده تورگن تنگه‌نی خلته -پلته‌سی بیلن چالگه آتیب یوباریبدی. چال پولنی آلگنیگه سېوینیب جۉنه‌ب قالیبدی.
چال قاضیخانه‌دن چیقیشی بیلن آق عیال بیلن کېلگن باله تۉپّه - تۉغری قاضیخانه‌گه کیریب:
- ایه، ایه، پاچّه (یزنه)ملر کېلدیلر. «تېزده باریب کېلین آیینگنی ایتیب کېل»، دېب سیزگه یوباردیلر، یوررمیشسیز، - دېبدی. شونده عیال اۉنغه‌یسیزلنگن بۉلیب:
- تقصیر، عذر، کویاوینگیز سودادن قَیتیب کېلیبدیلر، - دېب سېکین قاضیدن قوتیچه‌نی آلیب، بېکیتیبدی - ده، قاضیخانه‌دن چیقیبدی. قاضی حیران بۉلگنچه، اۉتیرگن اۉرنیده قاتیب قالیبدی.
عیال قاضیخانه‌دن چیقسه، چال اونی کوتیب تورگن اېکن. چال قووانه - قووانه عیالگه:
- رحمت، قیزیم، مرادینگگه یېت، قۉشگه‌‌نی بیلن قۉشه قری، - دېبدی خیرله‌شیب و قیشلاغیگه روانه بولیبدی.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: