منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
گر سېن ادراک ایله‌سنگ، عینِ حقیقت‌دور مجاز
گر سېن ادراک ایله‌سنگ، عینِ حقیقت‌دور مجاز
نوایي
علیشېر نوایي اۉز اثرلریده اجتماعي واقعي‌لیک-و، اینیقسه اۉز دَوری معمّالرینی اساساً ایکّی اصولده بدیعي تصویرله‌یدی. بیری ریال بارلیق منظره‌سینی سۉز صنعتی واسطه‌سیده تۉغریدن تۉغری چیزیب بېرسه؛ ایکّینچیسی شو حقیقتنی مجازي یۉسینده افاده‌لب بېره‌دی. اوشبو یۉنه‌لیشلر شاعر بدیعي تفکّری‌نینگ اۉزه‌گی حسابلنه‌دی. بولرنی «چین» و «مجازی» بیان، دېب یوریتیش هم ممکن. هر ایکّله یۉسینده هم علیشېر نوایي موضوعنی جۉشقین بدیعي بۉیاقلرگه اۉره‌ب، بېزه‌ب و شاعرانه پردازله‌یدی. اونینگ لیریک شعریتی و ایپیک (داستان) اثرلری، حتاکه ساچگی(نثر)لری هم جانلی جلوه‌لـَنیب، حیاتي بای مضمون ایله سوغاریلگن‌دیر. نوایي ایجادیاتی‌نینگ کتـّه قسمی چین بیان توسینی آلگن. شاعرنینگ «خمسه»سی، غزللری، مخمس، ساقینامه و ترجیع‌بندی، همده قطعه‌لری انه شونده‌ی خصوصیتگه اېگه. اولرنی اۉقیب-آق، واقعي‌لیک عیناً جانلی منظره کۉز اۉنگیمیزده گـَوده‌لنه‌دی. نوایي‌یننگ «لسان الطیر (قوشلر تیلی)» اثری، عارفانه غزللری اېسه تۉله روشده مجازي طریقده یازیلگن. اوشبو مقاله‌ده انه شو ایکّی یۉنه‌لیش حقیده سۉز یوریته‌میز.
شعرده چین بیان نیمه؟
کۉپچیلیک شاعرلر اجتماعي حیاتده یوز بېره‌دیگن واقعه-حادثه‌لر، حالت، کیفیت، روحي، ایچکی کېچینمه‌لرنی جانلی و حقیقي قیلیب تصویرلب بېره‌دیلر. لفظي و معنوي سۉز صنعتلریدن تۉله استفاده قیلگن حالده انه‌شو واقعي‌لیکنی گـَوده‌لنتیره‌دیلر. نوایي‌نینگ ایستلگن غزلینی آلیب کۉرسنگیز اونده بیرینچی اۉرینده حیاتي‌لیک موج اوریب توره‌دی. سۉز و معنا اۉره‌میده انسان یاکه نرسه-حادثه‌نینگ تصویری توگول اۉزینی هم بې‌ملال تویوشینگیز و کۉریشینگیز ممکن. مثلاً:
حسنی آرتر یوزده زلفین عنبر افشان ایله‌گچ،
شمع روشن‌راق بۉلور تارین پریشان ایله‌گچ.
مصرعلرنینگ مضمون و ماهیتیگه اعتبار قره‌تیب، مذکور بـَیتنی بیر کۉزدن کېچیره‌یلیک. شاعر دېیدی که: اگر گۉزه‌ل صنم ساچلرینی خودّی عنبرگه اۉخشه‌تیب، یوزلریگه یاییب تشلـَسه، حسنی ینه-ده آرتیب، آلدینگیدن کۉره هم چیرایلی‌راق بۉله‌دی، دېسه ایکّینچی مصرعده اېسه شاعر بو فکرینی بیر حیاتي مثال کېلتیریش بیلن اثبالشگه توتینه‌دی. شمع‌نینگ یاروغلیگی کۉپ بۉلیشی، ینه-ده روشن‌راق تارتیشی اوچون اونینگ تارلری تۉزغیتیلسه، یاییب توریب یاقیلسه، یاندیریلسه، ینه-ده نور افشان، سېر یالقین، یارقین‌راق بۉله‌دی دېماقده. چیندن هم اېنگ گۉزه‌ل حُسن اوزره قۉنغیر تۉزغاق ساچلر ساچیلیب، یاییلیب تورسه، محبوبه‌نی کۉرکمراق قیلیب کۉرسـَته‌دی. اونده‌ی یوزنی تۉییب کۉریشگه آشیقه‌دی اېمسمی کۉنگیل؟
یاخود:
عارضین یاپقاچ کۉزیمدن ساچیلور هر لحظه یاش،
اۉیله کیم پیدا بۉلور یولدوز، نهان بۉلغاچ قویاش.
کوهلیک (گۉزه‌ل) نازنین اۉز یاناغی/عارضینی یاپسه، یشیرسه، مېنینگ کۉزلریمدن هر لحظه یاشلر ساچیله بېره‌دی، دېیدی شاعر بیرینچی مصرعده. بو منظره خودّی، قویاش باتسه کۉکده یولدوزلر پیدا بۉله‌دیگن کبی بیر حالتگه مېنگزه‌تیلگن. یعنی، یازنینگ حُسنی قویاشگه، شاعرنینگ کۉز یاشلری اېسه کۉکده تون قارانغیده بادره‌ب چیققن سان-سناقسیز یولدوزلرگه اۉخشه‌تیله‌یپتی. گۉزه‌ل‌نینگ ساچی اېسه، تیم قارانغی توننی اېسلـَته‌دی. گۉیا ساچلر قرا تونگه اۉخشب، یار یوزینی-قویاش یاپیب قۉییلگن کبی. نوایي‌نینگ بو گۉزه‌ل بـَیتینی اۉقیگن مولانا لطيی شونگه اۉزی‌نینگ اۉن ایکّی مینگ بـَیتلیک دېوانینی المشتیرماقچی بۉلگن تاریخده مُهرلنگن بار حقیقت. تۉغری-ده، اوشبو بـَیتده یازنینگ یوزی بیلن کۉکده‌گی قویاش و یولدوزلر اۉرته‌سیده‌گی تناسب نهایتده مهارت بیلن استادانه تصویرلنگن. چیندن هم بیر اۉیلب قره‌سنگیز قویاش باتگندن سۉنگ کۉکده یولدوزلر پیدا بۉله‌دی. یعنی یاناقلر قویاشگه، عاشق کۉز یاشلری اېسه یولدوزلرگه اۉخشه‌تیلگن. حسن‌نینگ کۉرکی بیر حیاتي کوزه‌تیش بیلن یاقیملی قیلیب تصویرلنگن. قید قیلگنیمیزدېک بو بـَیتده اۉز تصوّریده‌گی شاعرانه تصویرنی، فکرینی بیر حقیقي مثال آرقه‌لی بیان قیله‌دی شاعر. کتّه‌راق پلانده چین بیان مسأله‌سیگه قره‌یدیگن بۉلسک، ینه کۉپلب حیاتي واقعي‌لیک و تاریخي فکتلرگه دوچ کېله‌میز. غزل بـَیتلری قـتیده بدیعي تصویرلر احساس-سېزگیلریمیز آرقه‌لی مییه‌میزده جانلـَنه‌دی. اوندن ذوقلنه‌میز، لذت آله‌میز و قتتیق تأثرلنه‌میز. شاعرنینگ کوچ و قدرتی شونده که، تصویرله‌گن واقعه‌لر قووانچلی بۉلسه سویـَنه‌میز؛ ناخوش حالتلر بۉلسه اَچینه‌میز البتّه.
نوایي‌نینگ «خمسه»سیده چین بدیعي بیاننی جوده کۉپ اوچره‌ته‌میز. مثال صورتده «خمسه» ترکیبیگه کیرووچی «فرهاد و شیرین» داستانی‌نینگ 53- بابیده شاه غریب میرزاگه اۉگیتلر بیلدیره یاتیب، میرزا اولوغ بېک‌دن سۉز آچیله‌دی. اونینگ دانشمندلیگی، فلک‌شناس عالم‌لیگی، بویوک استعدادی، علم و کمالینی مقتب، اَیه‌نچلی اۉلیمینی منه بونده‌ی تصویرلنه‌دی:
تېمور خان نسلیدین میرزا اولوغ بېک،
که عالم کۉرمه‌دی سلطان انینگ‌دېک.
انینگ ابنای جنسی بۉلدی برباد،
که دَور اهلی بیریدین ایله‌مس یاد.
ولېک اول علم ساری تاپدی چون دست،
کۉزی آلیده بۉلدی آسمان پست.
رصد کیم باغله‌میش زېب جهان‌دور،
جهان ایچره ینه بیر آسمان‌دور.
بیتیب بو نوع علمِ آسماني،
که اندین یازدی «زیجِ کۉره‌گاني».
قیامتگه دېگونچه اهلِ ایّام،
یازرلر انینگ احکامیدین احکام.
یۉقاریده‌گی بـَیتلر نهایتده تأثرچن، معنالی و جانلی قیلیب افاده‌لنگن. بو بـَیتلرنی اۉقیگن آدم بې‌اختیار 15-عصرگه باریب قاله‌دی. پدرکـُش عبدالطیف‌نینگ قیلمیشلریدن درّاو ایچیده الم، اَچینیش و اۉکینیشنی تویه‌دی. اولوغ بېک حقیده‌گی مذکور بـَیتلر مهم بیر شخصیت و تاریخي واقعه‌دن سۉز آچماقده. نوایي‌نینگ غریب میرزاگه اۉگیتلری (شو بـَیتلردن آلدین کېلگن شعرلر)، ساقینامه‌ده‌گی زمانداش دۉستلری حقیده یازیلگن شعرلر هم حیاتي قیلیب بیان اېتیله‌دی.
نوایي‌ده حقّانی تصویرلشلرنی بیتّه-ایکّیته مثال بیلن چېکلب اۉتیب بۉلمه‌یدی. بونده‌ی جانلی منظره‌لر شعرنینگ جانیدن اۉرین آلگن. بو کبی شعرلرنی اۉقیب تۉغریدن-تۉغری واقعه‌لر کواهیگه اَیلنه‌سیز. اَیریم حالتلرده تصویرلر اشتراکچیسی بۉلیب هم قالیشینگیز ممکن. «حیرت الابرار» داستانی‌نینگ سلاطین بابیده یورغیزیلگن فکرلر بې‌مانند بـَیتلر ایله گۉزه‌ل منظره یره‌تیله‌دی. داستان‌نینگ 26- بابیده سلطانلر سرایی، حکمدارنینگ اېلگه مناسبتی، یورغیزه تورگن حُکم و یارلیقلرینی نهایتده جانلی قیلیب تصویرله‌یدی اولوغ شاعر:
چونکه فرح بزمیغه عزم اَیله‌دینگ،
عیش و طرب عزمیغه بزم اَیله‌دینگ.
قصرکه بزم انده مهیا بۉلوب،
زینتی فردوسِ معلا بۉلوب.
پرده‌لری رشته‌سی اېل جانیدین،
لعلی و شنگرفی اولوس قانیدین.
شمسه‌سی اېل مالی بیله زرنگار، اېل دُر و لعلی بیله گوهر نگار.
خشتینی مسجد بوزوبان کېلتوروب،
تاشینی اېل مرقدیدین یېتکوروب.
انده توزوب مسندِ شاهانهیی،
عیش و طرب جامی اوچون مشتهی.
بزمده ساقي‌لر اۉلوب جلوه‌ساز،
اهلِ غني هر ساری داستان‌نواز.
هر نې که مرغوبی اېرور نفس‌نینگ،
تاپیلوب اول بزمده بیر یۉق که مینگ.
تیل باری اول دېب که دېمک خوب اېمس،
کۉروبان انی که مطلوب اېمس.
عُربده‌دین اۉزگه اېشیتمه‌ی قولاق،
کامی اوچون توتمه‌ی اېلیک جز ایاق.
اوشبو مثنوي بـَیتیده‌گی فکرلر توشونرلی قیلیب بیان قیلینماقده. مجاز، استعاره، تمثیل کبی بدیعي سۉز صنعتیدن کۉپ هم استفاده قیلمه‌گن. اینجودېک تیزیلگن بـَیتلرده شاه‌نینگ بزم و خورسندچیلیککه بېریلیشی، شادمانلیک مکانی بۉلمیش قصرنینگ تصویری نهایتده سېر بۉیاق بۉلیب، و آخریده شاه‌نینگ خلققه، اېل-یورتگه بې‌فرقلیگی، عیش و عشرتدن اۉزگه‌سینی ایستـَمه‌گنی قلمگه آلینگن.
ادبیّاتده مجاز نیمه؟
مجاز دېب حقیقي بۉلمه‌گن، اۉز معناسیدن باشقه کۉچمه معنادلره ایشله‌تیلیشگه اساسلنگن بدیعي اصول و سۉز صنعتیگه اَیتیله‌دی. بونده شعرده‌گی اصل معنا بیلن کۉچمه معنا اۉرته‌سیده‌گی باغلیقلیک سقله‌نیب توره‌دی. مجازده نه فقط بدیعي‌لیک افاده اېتیله‌دی، اونده بیان هم قیسقه، ایخچم قیلیب تصویرگه آلینه‌دی و کیشیده کلام‌نینگ تأثرینی آشیره‌دی. واقعه-حادثه‌لر، حالت و تورلی-تومن کېچینمه‌لر گۉزه‌ل، جاذبه‌لی و تأثیرچن تصویرلنه‌دی. فکر، حالت، کیفیت، واقعي‌لیک معنا کۉچیریش یاکه، کۉچمه معنا آرتدیریش یۉسینی بیلن توشونتیریله‌دی. مجازي معنا کسب اېتگن نرسه-حادثه‌لر اۉزی‌نینگ توب معناسیده ایشله‌تیلمه‌یدی. بیرار مناسبت و اۉخشه‌تیش آرقه‌لی مجازي معنالرده قۉلـله‌نیله‌دی. مثلاً، باشقه مجاز شکللری کبی قوشلر، حیوانلر، اۉسیملیک، آسمان جسملرینی جانلنتیریش و اولرنی گپگه سالیش مجازي بیان اوچون اساس بۉلیب خذمت قیله‌دی. علیشېر نوایي اۉز ایجادیده نه فقط مجازي معناده‌گی سۉز، عباره‌دن فایده‌لنگن بلکه، مجاز اصولی بیلن بوتون باش بیر اثر هم یازگن. مجازنینگ اهمیتی اونینگ کېنگ قۉلـله‌نیشده‌دیر. مجاز بیلن بیان بېز‌تیله‌دی، تیل گۉزه‌ل نطق لباسینی کییه‌دی.
ادبیّاتده مجازي اۉبرز (تصویر) حقیده سۉز کېتگده، سوبېکت (شخص)، نرسه، واقعه-حادثه کبیلر قدرتلی سۉز واسطه‌لری آرقه‌لی یعنی، تمثیل و استعاره یۉلی بیلن جانلتیریلیشی کۉزده توتیله‌دی. نوایي اۉز ایچکی کېچینمه‌لری یاخود، اثرلریده‌گی اۉبرز (بدیعي قهرمان)لر پسیخالۉگیه‌سینی آچیش مقصدیده مجازي تیلدن کېنگ استفاده قیلگن. نوایي اثرلریده حیوانلر، قوشلر، حشرات، تاغ و تاش، سما جسملری، بارینگکه، بوتون طبعیت گپیرتیریله‌دی. اولر خودّی بیر جان ذات کبی اَلمینی یازیب، درد و حسرتلرینی تۉکیب ساله‌دی. یاخود، تیریک قهرمانگه تیریک انسان کبی جواب قـَیته‌ره‌دی. واقعي‌لیک، فکر و تصور بیلن مجازي اۉبرزلر اۉرته‌سیده دیالۉگ و منالۉگلر وجودگه کېله‌دی. «خمسه» داستالریده اَیریم مقالت و حکایتلر، شونینگ‌دېک، «لسان الطیر» کبی بوتون بیر اثر مجازي یۉل بیلن ایجاد قیلینگن‌دیر. نوایي تعبیری بیلن اَیتگن «مجازي حقیقت اسرارینی مجاز صورتیده کورگوزیلگن. «مجاکمة اللغتین»»
نوایي‌نینگ «فرهاد و شیرین» داستانیده‌گی بیر اېپیزۉدنی تیلگه آلسک. فرهاد سېوگی یۉلیده قنچه‌لر جان چېکیب، شیرین‌گه وفادار اېکنلیگینی اثبات قیلمه‌سین، بیراق، خسرو پروېزنینگ ایشانچینی قازانه‌آلمه‌یدی. فرهاد شیرین‌نینگ آته‌سی خسرو پروېز تامانیدن توتقون آلینیب، اۉلیم جزاسیگه محکوم اېتیله‌دی. اونی دارگه آسماقچی بۉلگنیده، بیر نېچه حکیم و دانشمند آره‌گه توشیب، فرهاد اۉلدیریشدن کۉره، زندانگه سالینیشی، اونینگ قصد و نِیتی یخشی معلوم بۉلگونگه قدر سلاسل زندانیده قالیشینی تکلیف قیلیشه‌دی. و نهایت فرهاد دهشتلی سلاسل قۉرغانیگه آلیب باریلیب قماققه سالینه‌دی.
که چون فرهاد اول قۉرغانغه باردی،
نگهـبانلر بیله زندانغه باردی.
انی اسررلر اېردی پاس بیرله،
یۉلیده قوم تۉشب الماس بیرله.
فرهادنینگ زندانگه سالینیشی اصلیده بیر اضطراب سری قدم قۉییشنی اېسله‌تیش‌دیر. فرهاد استادی سقراط‌دن شونده‌ی بیر یَشیرین علم اۉرگنگن اېدی که، قنده‌ی شرایطده بۉلمه‌سین زنداندن چیقیب کېته‌آلر اېدی. اما، فرهاد «اېلگه عذاب اېتمه‌سین»، دېیه بو ایشگه قۉل اورمه‌یدی، اوّلیگه قۉل-آیاغیدن کیشن و زَولانه‌لرنی یېچمه‌ی توره‌دی. و نهایت فرهاد تومنات خلق کۉمگی‌ده زنداندن بۉشه‌تیله‌دی. بو سېویکلی انسان آله‌مان باشیگه نې کېلسه تقدیر اۉله‌راق تن آله‌دی. شونده‌ی قیلیب فرهاد کېچه‌سی سلاسل قۉرغانیدن چیقیب چۉل و بیابان، تاغ و تاشگه یۉل آله‌دی. فرهاد شیرین عشقیدن دشت و وادیگه قره‌ب داد و فریاد اوریب باررکن، کۉنگلیده ینه سېوگی اۉتی اَلنگه‌آله‌دی،کوییب اۉرتـَنه باشله‌یدی و دردلرینی اَیتیشگه اۉزیگه همدرد واسطه قیدیریشگه توشه‌دی:
ینه کیم عشق اۉتی اوردی زبانه،
چېکر اېردی فغانِ بې‌خودانه.
قۉیر اېردی همول وادي ساری یوز،
قیلیب قطع آلیده تاغ اۉلسه گر توز.
فرهادنینگ عقلی باشیگه کېلیب، عشق جنونیدن چیقیب، هجراندن سۉز آچه‌دی. انسان یۉق یېرده دردینی کیمگه اَیتیشی کېره‌ک؟ شو پـَیت اونینگ قاشیگه حیوانلر، ییرتیقچ جانوارلر، طرفه قوشلر پیدا بۉله‌باشله‌دی. حیوانلر عاشق فرهادنینگ دېگنلرینی تینگلب، او بیلن همنفس و همدرد بۉلیشه‌دیلر:
جنوندین کیم تایپ طبعیده آرام،
قاشیده جمع اۉلوب دایم دد و دام.
سلیمان‌دېک بَریغه حکمی جاری،
اگر دشتی ویا خود کۉهساری.
فرهاد ارسلاننی مینیب، قاپلان و باشقه ییرتقیچ جانوارلردن روحله‌نیب، آرقه‌سیدن اېرگشتیره باربېره‌دی وادي‌ده:
بۉلوب اول گاه شېر اوستیده راکب،
سِــبا و وحش انگه خیلِ مواکب.
زمانی ببر و قاپلاندین بۉلوب شاد،
قیـلیب دلدار کویی ایتلرین یاد.
فرهاد هر بیر حیواننی اۉزیگه یقین آلیب، اولرنی قوچه‌باشله‌دی:
اوّل بۉریگه یوزله‌نیب:
بۉریگه شرح اېتیب گه عرض حالین،
تۉکیب یاش، یاد اېتیب یوسف جمالین.
کېیین تولکیگه:
بۉلیب تولکوغه بو ینگلیغ نیازی،
کیم اول کۉی ایتلریغه بېرمه بازی.
سۉنگ قولانلرگه:
قۉلین اَیلب قولانلر بۉینی بندی،
اېتیب اېرکین دېبان اول اې کمندی.
تغین کیئیکلرگه:
قیلیب گاهی کییکلر بیرله بازار،
تیلب مشکین غزالین ییغله‌بان زار.
و تاووشقانلرگه:
تاووشقان اویقوسی اندین آلیب هوش،
ساغینیب دلبریدین خوابِ خرگۉش.
حیوانلرگه بغرینی آچه‌دی؛ فرهاد اولر بیلن قۉشیلیب، حیوانلر دنیاسیگه کیریب آله‌دی. نوبت قوشلرگه یېته‌دی. باشیده ککلیککه یوز بوریب زارلنه‌دی. تاغ ککلیکلرنینگ بیتّه-بیتّه قدم تشلب یوریشلرینی کۉریب، رعنا بۉیلی گۉزه‌ل‌نینگ سَیر اېتیشلرینی کۉز آلدیگه کېلتیره‌دی:
کۉروب کبکِ دری‌نینگ سَیرِ گامین،
قیلیب یاد اول بـُـتِ رعنا خرامین.
دشتلر ارا یـلیب-یوگوریب آزگن گـَوده‌سینی هُما قۉشی‌نینگ آلدیگه آتیب، «بو قاق سویکنی سېوگیلیم اېتلریگه آلیب باریب تشله!» دېر اېدی:
هُمای آلیغه جسمی و هم تکنی،
سالیب کیم، اېلت ایتیگه بو سۉنگکنی.
حمامه (کبوتر)نی کۉرگنده اونینگ قناتلرینی اۉپیب، مېندن سېوگیلیمگه خط آلیب بار دېردی:
قناتلرین اۉپوب کۉرگچ حمامه،
که یار آلیغه مېندین اېلت نامه.
آلدیدن قیرغاوول چیقیب قالسه، رعنا قد یاری‌نینگ اَیریلیغیدن آه چېکردی:
تذرو اېتسه خرام آلیده ناگاه،
چېکیب اول قدِّ رعنا هجریدین آه.
قرغه‌نینگ قاشیده فغان کۉتریب:
- سېن بو قاره‌لیکنی اونینگ (شیرین‌نینگ) ساچیدن آلگن بۉلیشینگ کېره‌ک؟! -دېب سۉرردی.
قیلیب زاغ آلیده افغانغه آهنگ،
که زلفیدین مگر کسب اَیله‌دینگ رنگ.
طوطینینگ آلدیده هوشینی یۉقاتیب:
- سېن بونده‌ی سۉزلرنی اونینگ لبیدن اۉرگنگن‌سېن، -دېردی.
اېتیب طوطی قاشیده هوشین گم،
که لعلیدین مگر آلدینگ تکلّم.
قاره بغیر دېگن قوشنی قۉینیگه آلیب، اونگه اۉزی‌نینگ کویگن یوره‌ک-بغری حقیده حکایه سۉزلب بېرردی:
قوچوب قۉینی ارا بغری قرانی،
انگه دېب بغری کویگن ماجرانی.
قُمری‌گه تیکیلیب توریب، تینمه‌ی ییغلر، اونگه اۉز بۉینیده‌گی زنجیرلر تۉغریسیده گپ آچردی.
باقیب قُمری ساری ییغلب بغایت،
اېتیب اۉز بۉینی طوقیدین حکایت.
هدهد (پاپیشک)نی کۉریب، شونده‌ی فغان قیلردی که، نتیجه‌ده باشیدن اۉت چیقیب، بو اۉت پاپیشک‌نینگ تاجیگه اۉخشب کېتردی.
دېبان هدهدغه ساز اَیلب فغانلر،
باشیغه اۉت توتاشقاندین نشانلر.
بلبل‌نینگ آلدیگه کېلیب، عشق اۉتیده کویگنینی بیر-بیر سۉزلردی:
قیلیب بلبلغه اۉز سۉز ایچره بیر-بیر،
انی عشق کول اۉتی قیلغاننی تقریر.
اگر شباوېز (حق قوش) کېچه‌لری سَیره‌ب قالسه، فرهاد هم اۉزی‌نینگ افسانه‌سینی ینگیدن باشلردی:
چو فریاد اَیله‌بان مرغِ شباوېز،
چېکیب اول داغی اۉز افسانه‌سین تېز.
یوز خیل تاووش چیقـَریب قـُقنوس قویشگه ساغینچ سلاملری اَیتردی:
بېریب یوز لحن ایله قـُقنوسغه پیغام،
اېتیب هجران اۉتی سۉزینی اعلام.
تون اېگنیگه کوموش لباسین کییگندن سۉنگ فرهاد کون چیقرگه یوزلنه‌دی و یاقه‌سینی آچیب، یلنگ تۉش حالتده تانگ قوشلریگه اۉخشب بونده‌ی دېیدی:
دیبان، کای صبح مېن عشق ایچره غمناک،
نې معنی‌دین سېن اَیلب‌سېن یقا چاک.
بار اۉخشر مېن کېبی مِهرِ نهانینگ،
که ساریغ یوزده‌دور اشکِ روانینگ.
مېنینگ‌دېک اۉرته‌نور اۉخشر ایچینگ هم،
که ساووغ آه اېرور آغزینگده هردم.
مگر جانینگغه اېتدینگ هجر اېلیدین،
که مېن‌دېک آه اورورسېن تانگ یېلیدین.
تـنیم‌دېک کویمـَسه جسم نزارینگ،
تون و انجم نې‌دور دود و شرارینگ.
چو صاحب دردسېن دردیمغه رحم اېت،
ترحّم اَیله‌بان فریادیمه یېت.
سحر کیم گلشن ایچره گـُل آچیلغه‌ی،
گل اوزره طرّه‌ی سنبل آچیلغه‌ی.
چو گل تېرمککه اول سروِ گـُل‌اندام،
قۉیر گلشنده گل‌رخ‌لر بیله گام.
ساووغ آهیمنی بیلگورتوب دمینگدین،
کۉزوم یاشینی انگلت شبنمینگدین.
طلوع اَیلب چو مهرِ عالم افروز،
دېبان کای پرتوینگ بزمِ غم افروز.
مگر مهر اۉتیدین مېن‌دېک حزین‌سېن،
نې‌دین، یۉق اېرسه مونداغ آتشین‌سېن؟
مگر مېن‌دېک مرادینگ قیلدی پدرود،
که تېبره‌ب هر یان اشکینگ‌دین بارور رود.
فلک‌دین‌دور مگر مېن‌دیک عذابینگ،
که اۉرتنمک بیله‌دور اضطرابینگ.
اگر یۉق هجر ارا اۉزدین باریب‌سېن،
نې‌دین مېن ناتوان‌دېک سارغه‌ریب‌سېن؟
جنون مېن‌دېک اۉتونگغه قۉیمـَسه یاغ،
مقامینگ نېگه صبح و شام اېرور تاغ؟
مېنینگ‌دېک بۉلمه‌سنگ قیغو ایچینده،
نې‌دین گه اۉتده‌سېن، گه سوو ایچینده؟
باری حالتده چون همدردیم اۉلدونگ،
انیسِ جان غم پروردیم اۉلدونگ.
نهایت فرهاد تانگ یېلیگه اېمس بلکه، تانگ‌نینگ اۉزیگه یالباریب، «اگر شیرین تانگ سحر زلفینی یاییب گل تېریشگه قدم باسیب چیقسه، دردیمنی اونگه شرح اَیله. اوییگه بارسنگ زنهار اونی عشقیده کویگنیمدن آگاه قیلگین» -دېیدی.
چو اۉتسنگ مهوشیم‌نینگ مسکنی‌دین،
توشوب اقبال ینگلیغ روزنی‌دین.
طریقِ مهربانلیغنی فن اَیله،
قاشیده کویمکیمنی روشن اَیله.
یوزوم لـَونینی رنگینگدین عیان قیل،
غمیم خیلینی دردینگدین بیان قیل.
روان و ساده قیلیب یازیلگن اېنگ گۉزه‌ل بـَیتلردن شونی انگله‌یمیز که، حیات‌نینگ ضمیریده انسان و عشق یاته‌دی. عشق تیریکلیکنی باشلب بېره‌دی. تیریکلیک رنگین بۉلیشی و چۉغله‌نیب توریشی اوچون عشق انساننی تنله‌یدی. انسان اېسه اۉز جفتینی. حیات دوامیده سېویشگنلرگه بیر سېوگی دفتری قاوویشماق، وصل یاکه فاجعه بیلن یاپیلسه، باشقه‌لریگه ایکّینچی سېوگی دفتری آچیله‌دی. بو سلسله منگولیک سَری چۉزیلیب باره‌بېره‌دی. عشق و سېوگی‌نینگ هم زبردست کویچیلری بۉله‌دی. بو اۉرینده نوایي سۉز ملکی‌نینگ سلطانی بۉلیب قاله‌بېره‌دی.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: