منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
قاموس نیمه؟ یاکه اۉزبېک قاموسچیلیگی حقیده سۉز
إیشانچ تۉره
تورانتو، کانادا
قاموس تۉغریسیده‌گی فکرلریمیزنی منه بو کیچیک باشلمه‌دن کېین بیلیب آله‌سیز. اعتراف اېتیش کېره‌ک که، افغانستان اۉزبېک قلمچلری ییقیلیب-سوریلیب، اۉته آغیر بیر شرایطده بیر تیشلم نان و بیر نفس تینچلیک إیلینجیده کوچیگه یره‌شه قۉللریدن کېلگنچه قاغاز قاره‌لب، یخشی-یامان اېجاد قیلیب کېلماقده‌لر. شونیسیگه هم شکر دېیمیز، زېرا، حرکتده برکت بار دېیدیلر. امّا، بو قتلم قلمکشلر اۉزبېک تیلیده جدّي‌راق اېجاد قیلیش، علمي تدقیقلرگه قۉل اوریش و مستقل إیزله‌نیشلرگه اۉتیشلری اوچون هلی جوده کۉپ قاوون پیشیغی بارگه اۉخشه‌یدی. بونینگ اۉزیگه خاص سببلری بار البتّه. اچینرلی جایی شونده که، قلم و یازیش بابیده اولرده «هر کلّه‌ده بیر خیال»- دېگن کیفیت حُکم یورغیزه‌دی. علمگه بۉیین بېر یۉق. قلم تېبره‌تیشده هر کیم اۉز بیلگه‌نیچه إیش توته‌دی. اکادېمیک تحصیل، تعلیم، تخصص دېگنلری بیر چقـّه اولر اوچون. قۉلیده قلم توگنلر آره‌سیده تام باش-باشداقلیک حکمران. اۉزبېک ادبي تیلده یازیشگه برقرارلیک یۉق، اولرده‌گی اۉزبېک تیلی و ادبیاتیگه عاید معلوماتلر هم انچه یوزه‌کی؛ پله-پرتیش، اېشیتمیشلر درجه‌سیده. اېنگ دهشتلی‌سی، تیلداشلریمیز آره‌سیده اۉزبېکچه تۉغری یازیش و تۉغری گپیریش شکلـلنگه‌نیچه یۉق. علمي باسیقلیک، چوقور مطاله، آچیق کۉز، بغری کېنگلیک اۉرنینی تار کۉنگیللیک، کۉره‌آلمسلیک؛ بیراو-بیراونینگ آیاغیدن تارتیب ییقیتیش علتی اوستون؛ جان و تنلرینی حسّیات اېگللب آلگن. اولر یازه‌یاتگن نرسه‌لر اۉته جۉن، سیاز، فکردن خالی، آهارسیز، اپـَت-انگاری بوزوق کۉرینیش بېره‌دی.
بوزیش اېمس توزیش کېره‌ک
ایتسم تیلیم کویر، ایتمه‌سم دلیم. نېگه‌دیر «مېن همّه نرسه‌نی بیله‌من» دعواسی بیزده چوقور إیلدیز آتیب، تاباره سېمریب بارماقده. همّه همّه‌گه عقل اۉرگته‌دی.کاشکی هرکیم اۉزیگه بېگ بۉلسه اېدی؛ بیز خلق، «هرکیم همّه‌گه بېک» کسلیگه چه‌لینگن و مبتلا بۉلگن اۉزبېکلرمیز. «مېنینگ بیلگه‌نیم تۉغری، قالگنلرنیکی چپّک»- دېگن دغدغه بوتون وجودیمیزنی چولغب آلگن. تیلده، فکرده یوز بېره‌دیگن خطالرنینگ تامیری انه شولردن سوو إیچیه‌دی - مبالغه اېمس.
افغانستانلیک قلمکشلر إیشیگه بیر کۉز قیرینی سالسنگیز، تیل و ادبیاتگه تېگیشلی بوزیلیش‌نینگ اوچ توریگه دوچ کېله‌میز:
- املاوي و گره‌مه‌تیک بوزیشلر
معیاري یازیشدن یخشی تۉیینمه‌گن ایریم تیلداشلریمیز گپ -فکر بیر یاقده تورسین- عادّي حرفلر، سۉزلر تورقینی شونده‌ی بوزیب یازه‌دیلرکه، اولرنی اۉقیشدن بېزیب کېته‌دی کیشی. مثلن، باتیرنی- باتور، نرسه‌نی- نېرسه، یالغیزنی- یلغوز، یالغاننی- یغلان، باشقه‌نی- بشقه، اۉزبېکچه‌نی- اۉزبکی/اۉزبېکی، اۉغلینی- اۉغلو، قاره‌نی- قرا/قره، باله‌نی- بَله، آلاونی- الاو، آقشامنی- اقشام، اۉتمیشنی- اۉتموش، یاستیقنی- یستیق، ... کبی بیته‌دیلر. شونینگدېک، «گه»، «ده»، «نینگ»، «نی» کبی کېلیشیک قۉشیمچه‌لرینی هم بوزیب یازیشه‌دی. بولر اېندی عادّي، برچه تیلداشلریمیز بیلیشی کېره‌ک بۉلگن نرسه‌لردیر. بولردن تشقری فارسي‌نی ترجمه قیلیب یازیش و گپیریشلر هم تیلیمیز اوچون کتـّه آفت بۉلیب قالماقده. بو تیلده‌گی کتـّه بوزیلیش بۉلیب، علاحده گپیریلیشی کېره‌ک موضوعلر سیره‌سیگه کیره‌دی.
- کۉچیریب بوزیشلر
کۉچیریب یازیش، کۉپراق اۉزبېکستانده چاپ بۉلگن تورلی ادبیاتلرگه تېگیشلی‌دیر. افغانستانده علیشېر نوایي اثرلریدن تارتیب، خیلمه-خیل موضوعلرگه عاید کتابلر کیریل یازوویدن عرب الفاسیگه ایلنتیریلیب، خطا و کۉریم-کۉز بیر شکلده چاپ قیلیب کېلینماقده. شولرنی اۉزینیکی بیلیب، اېگه‌لیک قیلیب کېله‌یاتگن «مؤلفلر!» یۉق اېمس افسوس. بونده‌ی اثرلر ناملرینی کېلتیریش، اولر حقیده به‌تفصیل تۉخته‌لیب اۉتیش، مقاله هجمیگه سیغمه‌یدی. اولردن ایریملری خصوصیده، بیر-بیر شینگل سۉز ایتماقچیمیز.
إیلک نوایي اثرلری باسمه‌سیدن باشله‌سک. علیشېر نوایي‌نینگ تۉله اثرلری دۉستیمیز حرمتلی عبدالله رویین تامانیدن مزار شریفده باسمه‌دن چیقریلدی. اۉشه کتابلردن «خزاین المعانی» مېنینگ هم کتابخانه‌مدن اۉرین آلدی. قیزیقیش یوزه‌سیدن باشقه اۉزبېکستاده چاپ بۉلگن متنلرگه سالیشتیریب، بیر سیره تیتکیلب چیقدیم. نې کۉز بیلن کۉره‌ی که، بو دېوانلرده املاوي، گره‌مه‌تیک و مضموني خطالر تیقیلیب یاتیبتدی؛ بوزیلگن اۉرینلر آشیب-تاشیب کېتگن؛ سَنب اداغیگه یېتمه‌یسیز. خطا هم ایوی بیلن بۉلسین، دېیه حیرتگه باتدیم. آباد بیت و آباد غزلنی تاپیش قیین بۉلدی مېن اوچون. اوستیگه -اوستک انه شو بوزوق متن یقین-اوزاقلرگه (هندوستان، پاکستان، اېران و آذربایجان، اۉرته آسیا اۉلکه‌لریگه) هم یوباریلگن. نوایي‌نی مسخره قیلیش اېمس نیمه بو؟ خطا متننی ترقه‌تیشدن کۉره یامانلیک بۉلمسه کېره‌ک. نوایي میراثیگه بونده‌ی مسوولیت‌سیزلیکنی کېچیریب بۉلرمیکین؟ بونی نیمه قیله‌سیز؛ هر بیر دېوانگه 50 بېتدن آشیق «تقریظ؟»- توتیقریق‌سیز گپلر هم یازگنلر. بیرینچی کۉریشیم بدیعي اثر و شعري دېوانلرگه تقریظ یازیشنی. ادبیات فنیده بونقه إیش بۉلگنی یۉق هلیگچه، یۉق تۉغریسینی ایتگنده. مېندن سۉره‌سه‌لر اوروشگه باریشگه راضی‌من-و، بیراق، بونده‌ی گپلر(تقریظ؟)نی اۉقیب، مییه‌منی اچیتیب، قوریتیشگه سیره چیده‌ی‌آلمه‌یمن.
یاکه حرمتلی شفیقه یارقین و حلیم یارقینلر تامانیدن توزیلگن «فرهنگ فارسی به اوزبکی» لغتی هم عینن انه شونده‌ی کۉچیریب بوزیلگن إیشلردن سنه‌له‌دی. بو فرهنگ/لغت اصلیده اۉشه سیز بیلنگن «اۉزبېک تیلی‌نینگ ایضاحلی لغتی» بۉلیب، فقط کیریل یازوویدن عرب الفاسیگه ایلنتیریلگن خلاص. بوندن آرتیقراق إیش قیلیشگه علمي صلاحیت بۉلمسه نیمه قیلسینلر؟ بونده هم مؤلفلیک (بو سۉزلیک، اۉزبېکستانلیک تیلشناسلری یره‌تگن اکادېمیک لغت) حقوقی قۉپال روشده بوزیلگن. ادبي اۉغریلیک صادر بۉلگن. حال بوکه، اونده‌گی سۉزلرنینگ اۉز منبع و اېگه‌لری بار. ینه، بو إیکّی جلدلیک فرهنگده‌گی ایضاحلی لغتلر بوزیلیب، فهرست لغتگه ایلنتیریلگن. شونینگدېک، فرهنگده‌گی سۉزلر، گره‌مه‌تیک توصیف‌سیز، دخل و تصرف بیلن چاپ قیلینگن. اونگه اېسکیرگن سۉزلرنی کلاسیک ادبیات لغتلردن آلیب تیقیشتیرگنلر. قیزیق جایی شونده که، مینگلب اۉزلشگن اینتیرناسیونال سۉز و علمي اتمه‌لر گۉیا اۉزبیک تیلیگه کېره‌ک‌سیزده‌ی چیقریب تشلنگن. تأکیدله‌یمن، بو لغت‌نینگ اساسي مؤلفلری اۉزبېکستان تیلشناس و لغت‌شناس عالملری بۉلیشه‌دی.
اوچینچی مثال قیلیب حرمتلی بهرالدین شارق توزگن «فرهنگ شارق» کتابینی کېلیتریش ممکن. قره‌سم بو هم رۉزگاریمیز عجایباتلریدن اېکن. بونقه علم و کتابنی حیاتده بیرینچی کۉریشیم. دنیانینگ هیچ بیر نقطه‌سیده بونده‌ی کتاب هلی یازیلمه‌گن بۉلسه کېره‌ک. اونده هم لغتچیلیک پرنسپی و معیارلری بوتونله‌ی بوزیلگن. هیچ قنده‌ی لغوي معناسی بۉلمه‌گن مینگ-مینگلب آت و جای ناملری سۉز اۉله‌راق کیریتیله‌بېرگن. جناب شارق دوچ کېلگن سۉزنی اۉزبېکچه دېب، اولکن دعوالر قیلیب، هر بیریگه نا اۉرین سیاسي و غیرِعلمي مقاله یازه‌بېرگن. بو فرهنگنی اۉقیگن کیشی یېر کـُرّه‌سی‌نینگ حقیقي اېگه‌لری گۉیا اۉزبېکلر اېکن، دېگن خیالگه بارمه‌ی قالمه‌یدی. گۉیا خلقت لایینی قاریتگنده، اوّل اۉزبېکلرنی یره‌تگن-و، سۉنگ باشقه‌لرنی. بارلیق‌نینگ اېنگ اېرکه اولوغلری بیز اۉزبېکلر بۉلیب چیقه‌میز. اوسته کۉرمه‌گن لغتچیلریمیز، لغتشناسلیک چوقور بیلیم طلب قیله‌یاتگن جوده قیین و مرکّب ساحه اېکـنینی بیلمسه‌لر کېره‌ک.
هر بیر دَورنینگ اۉز سۉزلری بۉله‌دی. 20- عصر باشلریدن آلدین یازیلگن سۉزلرلیکلرنینگ ایضاحلی لغتگه علاقه‌سی یۉق. اولر بوگونگی کونده إیشله‌تیلمه‌یدی. إیشله‌تگنده هم بوگونگی تلفظگه ماسلب إیله‌ته‌میز.
ینه بیر گپ شوکه، بونده‌ی إیشلرده باشقه دولت‌نینگ رسمي، معنوي ملکی بۉلگن نرسه‌لرنی اۉز باشیمچه‌لرچه کۉچیریب، اۉزینیکی قیلیب باسیش تۉغری اېمس. بیله‌من، اۉزبېکستانلیک اېجادکارلر بیزنی بو إیش یوزه‌سیدن یازیقلب محاکمه قیلمسلر. امّا، مؤلفلیک حقوقی دېگن گپ بار. ملک اېگه‌لریدن بیر آغیز سۉره‌لسه، اجازت آلینسه یامان بۉلمه‌یدی. اۉزبېکستانده‌گی کتابلرنی حرفدن حرفگه ایلنتیریش إیش اېمس بیزنینگچه. تۉغری، شو هم خطاسیز عملگه آشیریلگنده-کو، میلی اېدی! عرب یازووی‌نینگ إینجیقلیکلرینی حسابگه آلسک، فکریمچه اۉزبېکستانده چیققن کتابلرنی اۉشه کیریل یاکه لاتین یازوویده اۉقیش کۉپراق فایده بېرگن بۉلر اېدی.
- فکري بوزیشلر
تیلداشلریمیز تاریخي، ادبي، تیلشناسلیککه عاید علمي تېرمېنلرنی بیلیب-بیلمه‌ی اۉز إیلدیزیدن اوزیب آلیب، معناسینی بوزیب إیشله‌تیب کېلماقده‌لر. مثلاً، تیل، لهجه، شېوه، اکسېنت، تورک، «تورک تیلی»، اۉزبیک، «اۉزبیک تیلی»، چیغتای، «چغتای تیلی؟»، تره‌نسکریپسیه، سۉز، لغت، اتمه، قاموس، لغوي معنا، قوم، اوروغ، اېلت، ملت، لغوي شکل، قۉشیمچه، بیریکمه، عباره، سۉزلیک و باشقه‌لرنی اۉز معناسیده اېمس، بلکه، اۉزلری‌نینگ ارمان شهر، اېسکی آلگو قدریتلریگه ماسلب إیشله‌تیب کېلماقده‌لر. حتا کېینگی پـَیتلرده «اۉزبیک تیلی» دېگن تیل یۉق دېب هم چیقدیلر؛ بو بیر لهجه دېب ادّعا قیلدیلر. بو نرسه‌لر، تیلداشلریمیز اۉزبیک تیلی و ادبیاتینی اۉقیمه‌گنلیکلری آرتیدن کېلیب چیققنینی بیله‌میز. شو و شونگه اۉخشش قطار علمي اتمه‌لر و اولرنینگ معنالری خصوصیده جوده کۉپ باره مقاله‌لر یازگنمیز. و امّا، قاموس حقیده:
قاموس نیمه؟
بو عربچه سۉز بۉلیب دېنگیز، دېنگیز اۉرته‌سی، دېنگیزنینگ اېنگ چوقور یېری؛ لغت کتابی، سِرداش، طبعیت، ذات، ذهنیت و کۉز قره‌ش دېگن معنالرنی انگله‌ته‌دی (دهخدا). «اۉزبېک تیلی‌نینگ ایضاحلی لغتی»ده اېسه قاموس: 1. مکمّل، تۉلیق لغت؛ 2. اینسکیلاپېدیک لغت؛ 3. کۉچمه معناده، حیات‌نینگ، بیلیم‌نینگ بیرار ساحه‌سیگه عاید تۉلیق اثر؛ مجموعه دېگن معنالری بار. قاموس عرب و فارسلرده سۉزلیکدن تشقری «دایرة المعارف» نامی آستیده یوریتیله‌دی. انسکیلاپېدیک لغت یازماقچی بۉلسه‌لر «دایرة المعارف» اتمه‌سیدن استفاده قیله‌دیلر. لغتشناسلیک بیلن لېکسیکوگرافیه شغلـله‌نه‌دی. لېکسیکوگرافیه‌ده لغتلر اساساً إیکـّیگه بۉلینه‌دی:
1. قاموسي یاکه انسکیلاپېدیک لغت- بو لغت توریگه سۉزلرنینگ لغوي معناسی اېمس، بلکه، بېریله‌یاتگن سۉز حقیده‌گی عمومي معلومات، اونینگ تاریخي، حیاتده قۉلــله‌نیشی، بېلگی خصوصیتلری کبیلر بېریله‌دی. قاموسگه عاید توشونچه و سۉز (کیشی ناملری، جای ناملری، واقعه-حادثه‌لر، علمي تعریفی) حقیده تصویرلر بیلن بیرگه کېنگه‌یتیریلگن مقاله‌لر کیریتیلگن بۉله‌دی. انسکیلاپېدیک لغت‌نینگ الکترون ورینتلری هم وجودگه کېلگن، اولرده حتا فیلیملر هم جایلشتیریلیشتیریلگن بۉله‌دی.
2. فیلالوگیک یاکه لینگویستیک لغتده- لغوي بیرلیکلرنینگ معناسی (تۉغری و کۉچمه معنالری، اساسي کتگوریه...)، قۉلـله‌نیش دایره‌سی، سۉزلرنینگ گره‌مه‌تیک توصیفی، جمعیتده قۉلـله‌نیش و قۉلـله‌نمسلیک دایره‌سیگه قره‌ب، معلوم متن اساسیده، عادتده جماعه اشتراکیده توزیله‌دی.
گپ شونده که، هر بیر سۉزنینگ اۉز کېنگ و تار معنالری بۉله‌دی. قاموس لېکسیکه‌سی/اتمه‌سی هم انه شونده‌ی خصوصیتگه اېگه. قاموسنی تیلشناسلیک یاکه لغتشناسلیک ساحه‌سیده قۉلـله‌ماقچی بۉلسک، اونی اۉز اتمه معناسیده إیشله‌تیشیمیز شرط. اۉزبېکستان علمي تیلشناسلیک منبعلریده لغت و سۉزلیک‌نینگ معنا و توشونچه‌لری بیر-بیریدن فرقلنگن. قاموس لینگویستیک لغت بۉلمه‌ی، بلکه، انسکیلاپېدیه معناسیده قید اېتیلگن‌دیر. یعنی قاموس دېب انسکیلاپېدیه‌گه ایتیله‌دی. سۉزلیکنی قاموس اۉرنیده، قاموسنی اېسه سۉزلیک اۉرنیده إیشله‌تیش تۉغری اېمس.
معلوم بۉلیشیچه یقین آیلرده کابلده «اۉزبېک تیلی‌نینگ قاموسی» دېگن بیر کتاب چاپ یوزینی کۉره‌دی، بوندن خورسند بۉلماغیمیز کېره‌ک البته. لېکن، بو کتاب هم ماهیتناً «اۉزبېک تیلی ایضاحلی لغتی»نینگ حرفدن-حرفگه کۉچیریلگن بیر شکلی‌دیر. بونده اۉشه ایضاحلی لغتدن تنلب آلینگن لېکسیکه‌لر کیریتیلگن، سۉزلر نسبتاً قیسقرتیریلگن و إیخچم‌لشتیریلگن. اوشبو «قاموس» هم مذکور سۉزلیک‌نینگ باشقه‌چه شکلی‌دیر. اونگه قۉشیلگن ینگی لغتلر هم بیلیشیمچه کۉپ اېمس. افغانستانده إیشله‌تیلیب کېله‌یاتگن سۉزلر و اولرنینگ معناسی، گره‌مه‌تیک خصوصیتی، کانتېکستی هم انیقلنمه‌گن. نظریمیزده بیز اۉزبېکلرده، بیری تیلگه عاید خام اشیا(بدیعي، علمي منتن)، إیکّینچی علمي صلاحیت یېتمه‌یدی. بو اۉرینده (فرهنگنی چاپ قیلیش) هم مؤلفلیک حقوقی بۉلمسلیگی کېره‌ک. باشقه‌لر قیلگن خطانی تکرارلش تۉغری اېمس.
بوندن تشقری، معلوم بۉلیشیچه «قاموس؟»ده‌گی سۉزلرنینگ لاتینچه شکللری هم بېریلگن، بو یخشی إیش. بیراق سۉزلرنینگ بېریلگن لاتینچه شکلی تره‌نسکریپسیه اېمس. بو سۉزلیککه نسبتاً تره‌نسکریپسیه سۉزینی زنهار قۉلـله‌مسلیک لازم. تره‌نسکریپسیه مطلقا باشقه نرسه. «تره‌نکریپسیه»، بیرار تیلده نطق تاووشلری‌نینگ تلفظینی شرطلی بېلگیلر و حرفلر واسطه‌سیده انیق عکس اېتدیریش، شو مقصد اوچون خدمت قیله‌دیگن بېلگیلر سیستېمه‌سی‌دیر (ایضاحلی لغت). بونده حرفلردن کۉره بېلگیلر کۉپراق إیشله‌تیله‌دی. چاپ بۉلیشی کوتیله‌یاتگن «قاموس؟»ده هیچ قنده‌ی بېلگی یۉق. اۉزبېک تیلی تره‌نسکریپسیه‌سینی إیشلب چیقیشده کتـّه علمي صلاحیت کېره‌ک. انیقراق ایتگنده، او علمي تدقیقاتلرده اسقاته‌دی. بونینگ، اۉز بیلیمدان متخصصلری بۉله‌دی البته.
قاموس توزیش یاکه قاموسچیلیک عنعنه‌سی
اوّلا، شونی ایتیب اۉتیش کېره‌ک که، ایریم یازیشمه‌لرده إیشله‌تیله‌یاتگنیدېک، قاموس صنعت اېمس، بلکه، او علم حاصله‌سی، مېوه‌سی‌دیر. علم و صنعت باشقه-باشقه نرسه‌لردیر. علم بیلن صنعتنی بیر-بیریدن فرقله‌ماق لازم.
تورکي تیللر تاریخیده لغتچیلیک بۉییچه جوده کۉپ سلماقلی إیشلر قیلینگن. 20- عصرنینگ باشلریگه‌چه تورلی نام آستیده، تورلی شکل و مضمونده 200دن آشیق سۉزلیک یره‌تیلگن. بولر آره‌سیده قاموسي لغت هم کۉزگه تشله‌نه‌دی. قاموسي لغت توزیش اۉزبېک تیلشناسلیگی اوچون یات اېمس.
یقین اۉتمیشده، قاموس اتمه‌سی جوده آز درجه‌ده «دایرة المعارف» معناسیده إیشله‌تیب کېلینگن. علیشېر نوایي قاموس سۉزینی إیشلتمه‌گن اېکن. بو توشونچه کۉپراق لغتچیلیک معناسیده قۉلـله‌نیلگن. تېکنالۉژي و صناعات انقلابلری آرتیدن برچه علم-فن، صنعت و مدنیت ساحه‌لری کېسکین رواجلندی. اوشبو اېوریلیش و ترقي طفیلی فن‌نینگ ینگی-ینگی ترماقلری شکلـلندی؛ بو نرسه بوگون هم دوام اېتیب کېلماقده. و ینه عصرلر آشه شونده‌ی بۉلیب باره‌بېردی. علمي انقلاب بیلن بیر زمانده باسمه‌خانه، چاپ صنعتی، فابریکه و صناعات ساحه‌لری کېنگ قولاچ یایه‌باشله‌دی. سۉز و توشونچه‌لر قـَیته چېگره‌لب تعریفلندی. وجودگه کېلگن ینگی نام آستیده جوده کۉپ فرهنگ/لغتلر باسیلب هم چیقدی. شو معناده قاموس سۉزدن اتمه‌گه ایلندی.
تورکي تیللرده قاموس یره‌تیش اوزاق تاریخگه اېگه. إیلک قاموسي لغتنی اتاقلی اۉرته عصر تورکالۉگ و تیلشناسی محمود کاشغري یره‌تیب بېردی. اوندن کېین 19- عصرده مشهور تورک عالمی، لغت‌شناس شمس الدین سامي (1850-1904) آلتی جلددن عبارت «قاموس الاعلام» انسکیلاپېدیه‌سینی وجودگه کېلتیردی. قاموسي لغت بۉییچه جدّی إیشلر 20- عصرنینگ إیکّینچی یریمیدن باشلب اۉزبېکستانده جانلندی. کېینگی یریم عصر دوامیده منه بو ناملر آستیده «دایرة المعارف»لر یره‌تیلدی:
«اۉزبېک-ساویت انسکیلاپېدیه‌سی»، «سلامتلیک انسکیلاپېدیه‌سی»، «او کیم، بونیمه انسکیلاپېدیه‌سی»، «باله‌لر انسکیلاپېدیه‌سی»، «اوی-رۉزغار انسکیلاپېدیه‌سی»، إیکـّی توملیک «انسکیلاپېدیک لغت»، «اۉزبېکستان ملي انسکیلاپېدیه‌سی»، «بابر انسکیلاپېدیه‌سی» و نهایت «علیشېر نوایي قاموسی» انه شولر جمله‌سیدن‌دیر. اۉزبېکستانده کېلگوسی اۉن ییللیکلرده ته‌لـَیگینه قاموسلر یره‌تیش إیشی کۉزده توتیلگن. شونده‌ی قیلیب ادبیاتیمیز و تیلیمیز، جانکویر متخصص تیلشناس عالملرنینگ پېشانه تېری عوضیگه ینه-ده باییب باره‌دی دېگن امیده‌میز.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: