منگو پېدیا - اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
سېنی ایزلب (حکایه)
بیر قناتی آچیق قالگن دېرَزه‌دن اریقده‌گی سوونینگ هر خیل آهنگ چیقریب شیلدیره‌شی، جوده آلیسده آغیر یوک تارته‌یاتگن پروازنینگ باسیق گوپیللشی اېشیتیله‌دی. اوی ایچیده غایت سېکین سودر‌لگن آی نینگ تۉرت بورچک شعله‌سی تخت قبه‌سینی، چینّی ایدیشلرنی، رویال اوستیده‌گی اۉیینچاقلرنی بیرمه - بیر یاریتیب، ینه دېرَزه‌دن تشقریگه چیقیب کېتدی. قاره بخملگه قد‌لگن زر توگمه‌چه‌لردېک یلتیره‌ب تورگن یولدوزلر بیرین-کېتین اۉچیب، آسمان بېتی آهک سورتیلگندېک آقره باشله‌دی. شرافت همان اویغاق. قه‌یېرده دیر ایت اوولیدی، قه‌یېرده دیر خۉراز قبچقیره‌دی. بۉغات لبیده تینیمسیز میاوله‌یاتگن موشوککه کیم دیر کېسک آتدی. ینه همه یاق جیمجیت بۉلیب قالدی. شرافت همان اویغاق، همان اۉیلردی.
کېتیش کېره‌ک. امان نینگ آلدیگه کېتیش کېره‌ک. منه شو قیمت‌بها بویوملرگه تۉلگن، کویه‌داری ایسی اۉرنه‌شیب قالگن اویدن کېتیش کېره‌ک.
شرافت شونی اۉیلردی. او هر گل صدف کلاوشلرینی باسگنده، تیتراق صدالری کۉنگیل دردلرینی آرزو قناتیده اوچیره‌دیگن رویال رۉیابگه چیقمه‌گن اۉشه آرزولر گواهی بۉلیب جیم تورردی... آه، تېزراق تانگ آته قالسه‌یدی، دېیه آرزیقیب دېرَزه‌گه کۉزلرینی جودیره‌تیب قره‌دی او. تانگ الّه‌قچان آتگن، درخت اوچلریگه آلتین حل[1] سورتیلگندېک اېدی. او سپچیب اۉرنیدن توردی. کۉچه اېشیگیگه تلپینگنده ایه‌سی یۉلینی تۉسدی. آته‌سی اېشیکنی لنگ آچیب بېردی. بو کېچه آته هم، آنه هم اوخلشمه‌گن اېدی. قیزنینگ قرارینی، کۉنگلینی اسیر قیلگن، قیز قلبیگه اویه قورگن اۉشه ییگیت آته محبتیدن هم، آنه مِهریدن هم زۉر کېلگنیگه اولرنینگ ایکّاولری هم اېندی اقرار بۉلیشگن اېدی. قیز آستانه‌دن ایکّی قدم هم نری کېتمه‌ی، آته تیلگه کیردی:
- بېری کېل، باله‌م.
آته تاووشیده‌گی تیتراق قیزنی تۉخته‌تدی.
- قیده بۉلسنگ هم باشینگ امان بۉلسین، - دېدی او. - سېنی قَیتریشگه اېندی هېچ قُربیم یېتمه‌یدی. شو پیتگچه قۉلینگدن یېته‌کلب سېنگه بخت ایزله‌گن اېدیک. کۉنگیل قۉلی یېتمه‌گن درگاه بخت بېرمس اېکن. اېندی اۉز بختینگنی اۉزینگ ایزله. اېندی سېنگه ایکّی نرسه‌نی میراث قیله‌من: بیری - محبتیم، بیری - قهریم. محبت‌سیز آدم آدمگه یاو بۉله‌دی. قهرسیز آدم یاوگه یېم بۉله‌دی. اېندی بار، یۉلینگ آیدین بۉلسین، باله‌م!
آته قیزی نینگ پېشانه‌سیدن اۉپدی. شوندن کېین شرافت نیمه بۉلگنینی بیلمه‌یدی. قنده‌ی قیلیب اتوبوسگه اۉتیردی، قنده‌ی قیلیب چۉل اۉرته‌سیده‌گی یالغیزآیاققه بوریلدی - اېسیده یۉق. کۉکسیده‌گی بیر وقتلر امان تشله‌گن چۉغنی اۉچیرالمه‌گن، اۉچیریش قه‌یاقده، بدتر بغریده توته‌‌شیب، آته اوییدن آلیب چیقه آلگن حسلر چۉل اۉرته‌سیده کېزدیریب، اونی اۉشه امانی آلدیگه سودرر‌دی. اېندی امانی اونگه اوّلگیدېک قررمیکین؟ اونی کېچیررمیکین؟ قلبیده ینه اونگه جای بېررمیکین؟ اونی ایلگریگیدېک اعزازلرمیکین؟ شرافت بو تۉغریده اۉیله‌مسدی. نیمه بۉلسه هم اماننی کۉرسه، اچّیق-اچّیق الملی سۉزلر ایتسه هم، میلی. شو چۉللرده اونینگ کېتیده سایه‌سیدېک اېرگشیب یورسه، آلیسدن قاره‌سینی کۉرسه، اوزاقدن تاووشینی اېشیتسه بۉلگنی. شرافت شو اماننی دېب چۉل کېزیب کېلیپتی، اخیر! امانی اونی کېچیرر میکین؟
شرافت شونده‌ی اضطرابلی اۉیلر بیلن کویه یېگن پۉستیندېک او یېر- بو یېرده گیاه کۉکرگن چۉل اۉرته‌سیده آسمانده ویجیرلب اوچه‌یاتگن قلدیرغاچلرنینگ قۉشیغیگه مهلیا بۉلیب، ینتاقلر تگیدن سپ - سریق کۉزلرینی ساووق مۉلتیره‌تگن کلته‌کېسکلردن هورکیب «بۉستان»گه یېتیب کېلدی. قطار آق عمارتلر آره‌لب، یاش نهاللر کۉلنکه تشله‌گن خیابانلردن اۉتیب، کالخاز اداره‌سیگه کیردی. قۉزی‌بای آبید[2]گه چیقیب کېتگن. آته‌بای تېلفون تروبکه‌سیگه: «بېرمه‌یمن، اساسنامه‌نی بوزیشگه حققیم یۉق!» دېب بقیرردی. شرافت بورچکده‌گی کرسیگه امانت‌گینه اۉتیردی. آته‌بای تروبکه‌نی جاییگه ایلیب، اونگه قره‌دی.
- سینگلیم، مېنده ایشینگیز بارمیدی؟
- امان اکه‌نی ایزلب کېلگن اېدیم.
- قَیسی امان؟ کالخازده تۉرت ته امان بار، قَیسی بیری؟
- امان شریف‌وف.
-اې، هه، - دېدی آته‌بای. - او امانمی؟ او امان چۉنگ آلایده. چارواده.
شو پیت تېلفون جیرینگلب قالدی. آته‌بای تروبکه‌نی آلیب، کیم بیلن دیر شاشیب - پیشیب گپلشدی-ده، اۉقدېک آتیلیب چیقیب کېتدی. شرافت یالغیز قالدی. او چۉنگ آلای نینگ قه‌یېرده‌لیگینی اېشیتگن: قیزیل سوونینگ نریاغیده. او تامانلرگه یېتیش آسان اېمس. بۉشه‌شیب تشقریگه چیقدی.
آفتاب کۉزنی آله‌دی. شیفر تام تېپه‌سیده‌گی تلویزیون آنتنگه قۉنگن موسیچه‌گه ایکّی باله تاش آته‌دی. یۉل چېتیده‌گی قیرغاققه سپچیب آقه‌یاتگن لایقه سووده بیر باله کاغذ کېمه آقیزه‌دی، اونینگ کېتیدن اېرگشگن باله، دۉپّیسیدن کۉم-کۉک داوچه آلیب، قرسیلله‌تیب چه‌ینه‌یدی. مویولیشگه یېتمسدن ایکّی حاولی بېریده ینگی‌گینه، حلی نامېری هم یۉق یشیل «ماسکویچ» توریبدی. داوچه چه‌ینه‌یاتگن باله موتر دېرَزه‌سیگه تیرمشیب، سیگنال بېریب قاچدی، نریراققه باریب اېشیک آرقه‌سیگه بېرکیندی. موتر سیگنالیگه اویدن بیر ییگیت چیقدی. او یاق - بو یاققه النگلب باله‌نی کۉردی-یو، یالغاندن پۉپیسه قیلیب، اونی قووله‌ماقچی بۉلدی. باله قاچدی، ییقیلیب دۉپّیسیده‌گی داوچه‌لر تۉکیلدی، ییغله‌دی، بېریگی اویدن یوگوریب چیققن کاکلی باله‌نی دست کۉتریب، توپراققه بېلنگن یوزیدن، کۉزیدن اۉپه باشله‌دی. کېین بایه‌گی مو‌ترنینگ اېشیگینی آچیب، باله‌نی کابینه‌گه اۉتقزیب قۉیدی. اېندی باله کوچی نینگ باریچه سیگنال بېرر، قیقیریب کولردی.
بولرنی کوزه‌تیب تورگن شرافت بې اختيار کولیب یوباردی. کاکلی ناتنیش جُوان نینگ آلدیگه کېلدی.
- هه، اۉرتاق، سیز هم چۉل قوولشگه کېلدینگیزمی؟ جوده ساز بۉپتی- ده!
- امان اکه‌نی ایزلب کېلدیم، - دېدی شرافت کاکلیگه باشدن-آیاق قره‌ب.
- امان جان چارواده‌لر. حلی ساعت تۉرتده آلایگه تیک اوچر کېته‌دی. یۉل یوریب چرچه‌گن دیرسیز. یورینگ آوقتلنه‌یلیک.
شرافت اونگه اطاعتکارلیک بیلن اېرگشدی. اېندیگینه پله‌گی نیش اوریب چیقه‌یاتگن قاوون پالیزنی یاقه‌لب کالخاز مهمانخانه‌سیگه کېلیشدی. کاکلی اېشیک آلدیده یاستیق ساچیق، کۉرپه غلافلرینی یووه‌یاتگن سېمیز بیر جُوان نینگ بیقینینی چیمدیب اۉزیگه قره‌تدی.
- های، بۉکتیک، بیرته چای دَملب بېر!
جُوان بیله‌گیدن صابون کۉپیکلرینی سیدیرر اېکن، قاشلرینی چیمیردی:
-انه، سماوار قَینه‌ب توریبدی، نیمه، اۉزینگ دَملب آلسنگ اېت - بېتینگ کمه‌ییب قاله‌دیمی!
-رئیس نینگ خاتینی بیر نیمه دېگندن کېین درّاو خۉپ دېگین.
بقه‌لاق جُوان قۉلیده‌گی ساچیق بیلن کاکلی نینگ ایکّی اۉریم ساچی سوه‌لب تورگن جاییگه بیر اوردی. یالغاندن قاچماقچیدېک لپه‌نگلب چاینک کۉتریب اوی نینگ آرقه‌سیگه اۉتیب کېتدی. اولر ایچکریگه کیریشدی. مهمانخانه ایچیده صور‌ت سالینمه‌گن بیرانته دېوار قالمه‌گن، شیفتده هم، الماری آینه‌لریده هم صور‌ت. ایکّیته تخت تېپه‌سیده کلېیانکه آرقه‌سیگه ایشلنگن منظره. کۉل، آق اۉرد‌ه‌ک، قیزیل آسمان، یرمی کۉک، یرمی قیزیل سوو.
بو صور‌تلرنی مطلقا صنعتگه علاقه‌سی بۉلمه‌گن بۉیاقچی ایشله‌گنی شونداققینه بیلینیب تورردی. بو صور‌تلرنینگ بیریده دریا، کۉپریک، یۉل تصویرلنگن. آسمانده اوچاق، کۉپریکده پاېزد، دریاده کېمه، یۉلده پخته آرتگن یوک مو‌تری.
کاکلی مهمان نینگ صور‌تلرگه قره‌ب عجبلنه‌یاتگنینی کۉریب، ایضاح بېره باشله‌دی:
-آته‌بای اۉلگورنینگ قیلگن ایشی- ده. ارزان توشه‌دی دېب شهرده‌گی ارتېلدن پتنوس بۉیه‌یدیگننی اېرگشتیریب کېلیبدی. شیفتده‌گی گُللر حاصلات نینگ اوییده‌گی پتنوسلرگه قره‌ب سالینگن.
شرافت اوچون بو صور‌تلر دده‌سی نینگ قنچه مینگ سۉملب صرف قیلیب چیزدیرگن صور‌تلریدن، بو اوی اونینگ قیمت‌بها جهازلر بیلن تۉلیب کېتگن یاتاغیدن سادّه‌لیگی بیلن مینگ مرته اعلی اېدی. شرافت ایکّی پیاله چاینی قَیناق - قَیناق ایچیب، کۉزی ایلینه باشله‌دی. کاکلی آیاق اوچیده تشقریگه چیقیب کېتدی.
شرافت قیزلرنینگ قۉشیغیدن اویغاندی. قنچه اوخله‌دی، قه‌یېرده یاتیبدی، بو مهربان آدملر کیم، بیلالمه‌دی. دېرَزه‌دن تشقریگه قره‌دی. رادیوده کاکلی اعلان اېشیتتیرماقده:
- چارواده اېری بار خاتینلر، کییملرینی یوویب، دزمال (اوتو)لب بۉلگن بۉلسه‌لر، مهمانخانه‌گه آلیب کېلیشسین! آته‌بای اکه! آته‌بای اکه! تۉرتته بطری آلیب کېلینگ! عایشه،عایشه! غنی جان سقال قیره‌دیگن پیسکه سۉره‌گن، درّاو آلیب کېل! سلیمه! رحیمینگگه «شینچه‌لک» بیلن «قوتلوغ قان»نی قید‌ن بۉلسه هم تاپیب کېل! آته‌بای اکه، گزېته بیلن «موشتوم» اېسینگیزدن چیقمسین! قَیتره‌من، ساعت تۉرتده آلایگه تیک اوچر اوچه‌دی. کېچیکمنگلر!
سېمیز جُوان کاسه‌ده شوله آلیب کیردی.
-یۉلگه کېته‌دیگن آدمسیز، یېب آلینگ. گورولله‌گن تاووش اولر نینگ صحبتینی بۉلدی. ایکّاوی هم شاشیب تشقریگه چیقیشدی آسمانده به هیبت چیگیرتکدېک پیریللب تیک اوچر اوچیب کېلردی. دله نینگ او یېر بو یېریده یورگن کیشیلر قۉللرینی پېشانه‌لریگه سایبان قیلیب، آسمانگه قره‌شردی. موترسیکل نینگ لیولکه‌سیده بیر بایله‌م گزېته بیلن کاکلی کېلدی.
-قنی، مهمان، کېتدیک!
شرافت موترسیکل نینگ آرقه‌سیگه مینگه‌شیب آلدی. سېمیز جُوان آرقه‌دن قۉل سیلته‌ب قالدی.
تیک اوچر قۉنگن جایده اۉن چاغلی خاتین تۉپلنگن اېدی. همه‌سی نینگ قۉلیده توگون. اوچووچی ییگیت ایکّیته یانغاقنی شاپکه‌سیگه بېکیتیب، نیرنگ بازلیک قیلر، خاتینلر قیقیر- قیقیر کولیشردی. آته‌بای ارقان شاتیگه تیرمشیب، کابینه‌گه توگونچه‌لرنی تشیر، آره - سیره اوچووچیگه نیمه‌لردیر دېب تۉنگ ایللردی. شرافت تیک اوچرگه چیققنیده بایه دۉپّیسیگه داوچه سالیب یېب اۉتیرگن باله‌نی کۉتریب آلگن، اۉنگ قاواغیده قاپ - قاره خالی بار بیر جوان حللاسلب یېتیب کېلدی. او یوگوریب کېلگنیدن یاناقلری تېرله‌گن، اۉزی هنسیرردی. جُوان قۉلیده‌گی توگوننی شرافتگه بۉی چۉزیب اوزه‌ترکن: امان اکه‌مگه سلام دېنگ، اویده‌گیلر، باله‌لر تینچ اېکن، دېب ایتینگ، دېب تعیینله‌دی. قۉلیده‌گی باله هم اونگه دۉپّیسینی چۉزیب:
- ده ده‌گه، ده ده‌گه، - دېردی.
موتر گوروللب همه اۉزینی چېتگه آلدی. بهیبت پرّک چیر ایلنیب، تیک اوچر هواگه بیگیزدېک تیک سنچیلدی- یو، یېر پستده قالدی. قۉل سیلته‌یاتگن عیاللرنینگ قیزیل، کۉک دُرّه‌لری سېکین - سېکین کیچره‌ییب، آخری کۉزدن غایب بۉلدی.
اگر شو پۉلاد قوش حاضر یېرگه قۉنسه‌یدی، شرافت اۉشه جُواننی، امان نینگ محبتیگه سزاوار بۉلگن، اونینگ اېنگ اېزگو حسلریگه قلبیدن جای بېرگن کۉکسیگه اخلاص بیلن باش قۉیردی، قاواغیده‌گی اۉشه کۉهلیک خالیدن تۉییب - تۉییب اۉپردی... اېندی او امان نینگ آلدیگه نیمه دېب باره‌دی؟ اونگه نیمه‌لر دېب ایته‌دی. حاضر‌گینه اونی کوزه‌تیب قالگن جُوانلر نینگ یوزینی، کۉزینی اېسله‌دی. قنده‌ی بختلی خاتینلر- ه! اولرنینگ کۉزلریده ساغینچ، آلیسده، تاغ اېتکلریده لاله‌لرگه بورکنگن یان بغیرلرده اېنتیکیب یۉللریگه کۉز تیکّن اېنگ عزیز کیشیلری آلدیگه اوچه‌یاتگن پۉلاد قوش نینگ قناتینی هم اۉپیشگه، مِهر بیلن سیله‌ب - سيپه‌لشگه تیار.
پستده یشریب، یشیللنیب کېله‌یاتگن چۉل یسته‌نیب یاتیبدی. شو چۉل کۉکتلریگه جان بېره‌یاتگن خاتینلر اۉز یانلریدن اونگه جای بېریشرمیکین؟ کاشکی اېدی، اونینگ بیرینچی پېشانه تېری شو یېرلرگه تۉکیلسه، چۉل شماللری اونینگ هم آپّاق بیلکلرینی قاره‌یتیرسه...
جُوان کۉکسی نینگ الّه‌قه‌یېریدن صدا چیققندېک بۉلدی.
- قال، شو یېرلرده قال، شرافت! بختینگ شو یېرده! شو بغری کېنگ، هر بیر گیاهیدن تارتیب ینتاغیگچه طبيعي، انسان قۉلیگه، پېشانه تېریگه زار چۉللرنینگ الّه‌قه‌یېریده سېنینگ هم بختینگ یشیرینیب یاتیبدی. قیدیر، ایزله! تونلری چۉل آسمانیده پارله‌گن یولدوزلرنینگ چۉغینی کۉرمه‌گنسن حلی! چۉلده افقنی قیزرتیریب چیقه‌دیگن آفتابگه یوزینگنی توتمه‌گنسن حلی! کۉکتگه چلقنچه یاتیب، یرمی قیزیل، یرمی آق بولوتلرگه قره‌ب شیرین اۉی سورمه‌گنسن حلی. قال! قال شو یېرده.
پستده چۉل چیر ایلنر، کۉم-کۉک میسه‌زارلر آره‌سیده‌گی یۉل پرقی آچیلگن ساچدېک بۉلیب کۉرینردی، قارلی چۉقّیلر تیزمه‌سی اېسه آیاق قۉیسه یېتگودېک یقینده یلتیرردی.
[1] حل: اېریش، اېریتیش، تیله، کوموش یاکه برونز کوکونیدن یسلگن بویاق.
[2]آبید: آبید قیلماق - توشلیک آوقتنی یېماق، توشده آوقتلنماق.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: