منگو پیدیا
اۉزبېک متنی بۉییچه اېنگ کتـّه منبع
بیرینچی و سۉنگّی حکایه
یازووچی: عبدالقادر مرادي
اۉزبېکچه‌گه اۉگیرووچی: محبوب الله توران
یازووچی ایسیتمه‌لب، خانه‌سیده یالغیزگینه اۉلتیریب نالیردی. ایسیتمه آلاویده کویماقده اېدی. قاغاز پرچه‌لر تۉشک اوستیده تۉزیب یاتگن، کتابلر اېسه هر تامانده ساچیب تشلنگن اېدی. یاش حکایه یازووچی اویاق-بویاققه اَغه‌نب، آغده‌ریلردی. آه و ناله قیلر اېدی. ساچیلیب یاتگن قاغاز بۉلکلری و کتابلرگه، دیوارلرگه تیکیلردی. دیوارلر یوزیده، صورتلر یاپیشتیریلگن اېدی - حکایه یازووچیلری و حکایه تنقیدچیلری‌نینگ صورتلری. اثرلرینی سېوه‌دیگن یازووچیلرنینگ صورتلری اېدی دیوارلرده. لېکن، اېندی بولرنینگ همه‌سیدن بېزارلنگن. بو صورتلرنینگ همه‌سینی اۉز تامیدن چیقریب تشلش نِیتیده. کتابلرینی بوندن کېین اۉقیمه‌ی، همه‌سینی یۉق قیلیب تشله‌ماقچی اېدی. بیراق، بو ایش یامان ایش دېیه باشیگه ینه بیر فکر کېلیب قالدی. او صورتلرده‌گی آدملرنینگ همه‌سی حکایه‌چیلیک‌نینگ فخرلری حسابله‌نر اېدی. -«اۉزینگ حکایه یازه‌آلمه‌سنگ، اولرده نیمه عیب. کۉپ یازیش، کۉپ اۉقیش کېره‌ک-ده اخیر». امیدسیزلیک یازووچی اوچون اۉلدیرووچی زهرگه اۉخشه‌یدی. شو کېچه بۉلسه، هم ساغلیغی یخشی اېمس، همده یازیشگه قلمی بارمه‌ی تورگن - کۉپ یازگنیدن بۉلسه کېره‌ک! حکایه یازیشنی اېندی‌گینه باشله‌گنیده، یازگنلری‌نینگ همه‌سینی یالغیز اۉزی اۉقیب اۉتردی. اۉقی‌یاتگن زهاتی، بو حکایه باشقه بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سیگه اۉخشب کېتیبدی، دېیه خیال سوریب، یازگن حکایه‌سینی ییرتیب، اولاقتیریب یوبارردی. نېچه کون اۉتگچ، ینه-ده اۉزینی ینگی بیر حکایه یازیشگه تیارلردی. لېکن، بو حکایه‌سی ینه-ده باشقه بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سیگه اۉخشب کېتگنینی سېزیب، اونی هم مه‌جقلب تشله‌دی. هیچ بۉلمه‌گنده، یوزته حکایه‌نی منه شو شکلده یۉق قیلیب یوبارگن. لېکن اېندی اونینگ قراری باشقه‌چه. بو سفر ماهر حکایه یازووچیلردن مصلحت سۉره‌شگه قصد قیلدی. آلدینلری هم شونده‌ی قرار قیلگن اېدی، لېکن، اۉز حکایه‌لرینی باشقه بیر یازووچیگه کۉرستیش و اوندن مصحلت سۉره‌شگه باتینالمسدی. آخری بوندن باشقه یۉل قالمه‌گنینی یخشی سېزیب آلدی.
باش آغریغی آشگن، ایسیتمه‌سی هم تاباره کۉپه‌یماقده اېدی. هر بیر نېچه لحظه‌دن کېین، اۉرنیدن توریب، تختی اوستیگه اۉلتیریب آلیب صورتلر و کتابلرگه قره‌ب تیکیلردی. شو صورتلرده‌گی آدملرنینگ هر بیریسی‌نینگ یانیگه ایکّی-اوچ مرته بارگن اېدی و هر بیریسیگه هم اۉزی‌نینگ ایکّی-اوچ ینگی حکایه‌سینی تاپشیرگن. لېکن، هر بار اولرنینگ ملاحظه‌لرینی اېشیتگنیده، یازگن حکایه‌سینی ییرتیب تشلش و باشقه بیرته‌سینی یازیشگه مجبور بۉلردی. هر دایم، -«هه، منه بونیسیگه عیب یۉق، سېنگه آفرینلر!»، دېیدیگن کیشینی کوتردی.
بو فکرلر بیلن تېلبه بۉلیب قالیشی امکان‌سیز اېمس. بیران پیت اۉز-اۉزی بیلن گپلشیب قالردی. بو حالتینی توشینیب، یوره‌گینی قۉرقوو باسیب آلردی بعضاً. «تېلبه‌لیگی بۉلمه‌گن صنعتکار، هیچ بیر مقامگه اېریشمه‌یدی»، دېگن گپنی بیر کتابدن اۉقیگن اېدی. اۉز-اۉزیچه، آدم اېنگ اوّلا تېلبه بۉلیشی کېره‌ک، کېین یازووچی...، دېیه اۉیلاوگه بارردی. شاید که شو کېچه بو باسقیچ‌نینگ باش قسمیگه یېتگن‌دیر! قۉرقووی آشیب، هاوله‌کی اۉرنیدن توریب آلدی. دیوارلرده‌گی صورتلرگه قره‌ب، هر بیریسیگه علاحیده تیکیلدی. اولرنینگ یوزلری و کۉزلریده تۉلقینلنیب تورگن جنونگه حالی‌گچه دقت قیلمه‌گن اېکن. صورتلر اونگه باشقه‌چه مجسم بۉلردی، بو کېچه صورتلر اۉزلرینی باشقه‌چه نمایان اېتماقده اېدی. هر بیریسیگه ایکّی-اوچ بار تیکیلدی-ده حقیقتدن هم بو مرته اولر وجودیده بیر خیل تېلبه‌لیک-جنوننی کۉردی. هر بیریسیگه باققنیده، اولرده بیر تور جنون بارلیگینی اَنیقلاوچی بعضی بیر نرسه‌لر اونینگ کۉزی اۉنگیدن سودره‌لیب اۉتردی. دنیاده باشقه ایش قوریب قالگن‌دېک، او شو ایشنی تنلگن اېدی. اېندی بیر قطار تېنتکلر آره‌سیده حیات کېچیره‌یاتگنیگه فکری یېتیب قالدی. او، حالی‌گچه عادي آدملر بۉلمه‌گن کیشیلرنینگ قاغازگه تۉککن توشینچه‌لرینی اۉقییه‌یاتگنلیگینی یخشی انگله‌دی. اۉزی اۉزیدن یامانی کېلیب، دیوارلرده‌گی صورتلرنی اۉپیریب، بوتون کتابلری بیلن تشقریگه اېلتیب تشلشگه قصد قیلدی. تېلبه آدملردن نیمه فایده؟! لېکن ینه تۉختب آلدی. ینه-ده صورتلرگه تیکیلدی، کتابلرگه کۉزی توشدی - اولرنینگ عجایب و غرایب عنوانلریگه، مقوّالریگه... اېندی‌گینه بو حکایه‌لرنی اۉقییه‌باشله‌گنیده حالتی بونده‌ی اېمسلیگی، بلکه یخشی اېکنلیگی اېسیگه توشیب قالدی. بو کتابلرنینگ یازووچیلری بیلن اوچره‌شیش نیتیده اېندی‌گینه اۉقیشگه باشله‌گنیده، حالتی بونده‌ی اېمس اېدی. بو مدت جریانیده اولرنینگ تېلبه‌لیگی مېنگه هم یوقیب قالدی‌می اېکن، دېیه اۉیلب قالدی. اولرنینگ مصلحتلری و ملاحظه‌لری بیر-بیر خیالیگه سوریلردی.... اېندی اولر حقیقتدن هم تېلبه اېکن، دېیه اۉیلاوگه کۉمیلماقده اېدی. فکرلرینی آلیش اوچون اولرنینگ هر بیریسیگه اۉزی‌نینگ ینگی یازگن ایکّی-اوچ حکایه‌سینی تاپشیرگن اېدی. اولرنینگ مصلحتلری و تنقیدلری اېسیگه کېلگنده، ساچلری تیکّه بۉلیب شاخ چیقرگودېک بۉلردی. اۉز خانه‌سیده یوره باشله‌دی. اۉزی بیلن گپلشردی: هه، بیرینچی حکایه‌منی منه شونیسیگه کۉرستگن اېدیم، ینه بیر کون قیتیب بارگنیمده، نیمه دېگنی اېسیمده!
اۉرنیدن قۉپیب، صورتگه قره‌ب توردی. صورت گپگه کیردی: قۉی اۉزیم اَیتیب بېره‌ی دېدی-ده، ققراس اوریب کوله باشله‌دی. کولگیسی توگه‌گندن سۉنگ، -«سیزده یخشی استعداد بار، لېکن بو حکایه‌نی کلاسیک شکلده یازگن‌سیز. حاضرگی عصرده، حکایه یازیش ینگی هنرنی طلب قیله‌دی، بونی اېسیمیزدن چیقرمسلیگیمیز کېره‌ک».
ینه بیر بلند آوازلی کولگی اېشیتیلدی. اۉشه کوله‌یاتگن صورت‌نینگ گپلریگه قولاق توتدی: «حکایه‌نگیزنی اۉقیب اۉتدیم، یخشی یازگن اېکن‌سیز. لېکن، بونده‌ی یازیش جماعت اوچون فایده‌لی بۉلمه‌یدی؛ بونده‌ی یازیش، غربي یازووچیلرنینگ تیریکچیلیک شرایطی‌گه ماس. بیزنینگ حکایه‌لریمیز اۉزیمیزنیکی و اۉزیمیزنینگ دردیمیزگه یره‌یدگن بۉلیشی لازم...».
کولیشلر ینه-ده کۉپه‌یه باشله‌دی. صورتلرگه قره‌گنیده، اولرنینگ همه‌سی اونگه قره‌ب ققراس اوریب کولیب تورگنینی تماشا قیلدی. خانه‌سیده ساچیلیب یاتگن کتابلرگه تیکیلدی. کتابلرگه هم جان کیریب، بو ققراس کولگیلرگه قۉشیلیب اولر هم یېر تېپیب اۉینشماقده اېدی. صورتلر، اېگه‌لری اونینگ حکایه‌سینی اۉقیب، بیلدیرگن فکرلرینی تکرارله‌ماقده اېدیلر. اېندی قیسی بیریسیگه قولاق سالسین بو بېچاره؟! صورتلردن بیری شونده‌ی دېردی: «سیز حقیقتدن هم یخشی یازه‌سیز، لېکن عشقي حکایه یازه‌سیز؛ او هم بۉلسه اۉن‌سېکّیزینچی عصرگه خاص شکل و آهاری کېتیب بۉلگن روشده. اېندی او عشقلردن خبر یۉق. حکایه یازووچی، اۉز زمانه‌سی‌نینگ خطِ حرکتیدن یۉل باریشی و اۉز جامعه‌سیگه کېره‌کلی بۉلگن نرسه‌لر تۉغریسیده قلم تېبره‌تیشی کېره‌ک. هنر، هنر اوچون اېمس، بلکه هنر خلق‌قه خذمت قیلیشی کېره ک...».
«مېنگه قره‌نگ، حکایه‌نگیزنی اۉقیدیم. بونی اۉقیش بیلن، تَنیقلی بیر یازووچی‌نینگ حکایه‌سی اېسیمگه کېلیب قالدی. ایزداشلیک‌نینگ عیبی یۉق، لیکن تقلید هیچ هم یخشی ایش اېمس. بیر آز اۉزینگیزنی نمایان اېتیشگه اینتیلینگ...».
«حکایه‌نگیز یامان اېمس؛ لیکن، هر بیر یازووچی‌نینگ یازه‌دیگن تیلی تۉغریسیده هم مسوولیتی بار. یازیش قاعده‌لریگه هم رعایت قیلیشینگیز لازم».
«بو حکایه‌نگیز، شکسپیرنینگ بیتیکلریگه اۉخشه‌یدی؛ بعضی بیر قسمتلری اېسه گیدو ماپاسان‌نینگ حکایه‌لریگه. سیز همه نرسه‌نی یاپیق و ابهام حالتده بیان اېتمسلیگینگیز کېره‌ک. سیزنینگ نیمه دېیشینگیزنی مخاطبلرینگیز هم بیلسین-ده اخیر».
اولرنینگ کولگیلری و گپلریدن باشی قاتدی قالدی. قیسی بیریسینی قبول قیلیشینی بیلمسدی. -«سیز همه نرسه‌نی آچیق بیان قیلیشینگیز لازم، مخاطبلرینگیزنی کم‌سیتمنگ.... هنر، ابهام، اشاره و ایماده‌دیر، بولر بۉلمه‌گن حالده، حکایه ژورنالیستیک بیر ژانرگه اَیلنه‌دی.... بو حکایه‌نگیز فلسفي بیر حکایه‌دیر، فلسفه‌دن باشقه، اَیتیلیشی کېره‌ک بۉلگن کۉپ‌گینه گپلر حالی هم موجود.... بو ایرمک (اۉتکیچنی) بیر حکایه‌دیر؛ بوگونی بار خلاص، کېله‌جکده بو حکایه‌لرنی اۉقیشگه کیشی قیزیقمه‌یدی.... بو حکایه‌نگیزده اضافي صحنه‌لر موجود، اولرنی آلیب تشله‌گنده، حکایه‌نینگ ماهیتیگه خلل یېتمه‌یدی...».
بو حکایه‌نگیز، بو حکایه‌نگیز، بو حکایه‌نگیز... و صورتلر و کتابلرنینگ قهقهه آتیب کولیشلری تام ایچیده جره‌نگ ساچیب توریبدی. ایشانیب بۉلمس درجه‌ده اېدی. قتّیق آواز بیلن بقریب: «بۉلدی، بۉلدی؛ یازووچی بۉلیشنی ایستمه‌یمن، ایستمه‌یمن...»، دېدی.
غیلقه تېرگه باتیب، اویقی‌سیدن اوچیب توردی-ده، هاولیقیب صورتلر و کتابلرگه تیکیلیب باقدی. قتّیق بیر نفس تارتگندن سۉنگ، -«شکر که اویقی اېکن، شکر که دېوانه بۉلمه‌گن اېکنمن»، دېدی-ده، بیر آز هاووری توشیب آلدی. اۉرنیدن توریب، برچه کتابلر و صورتلرنی بیر تۉوه (خلته)گه سالیب، همه‌سینی یېرتۉله (تهکوي)گه تشلب قَیتدی. خانه‌سی و اېلکه‌سی یېنگیلله‌گنینی انگله‌دی. بیر قولت سوو ایچیب، میزی آرقه‌سیگه اۉتیب آلدی. حکایه یازیشدن وازکېچیشگه قرار قیلدی. لیکن، باشیدن اۉتگنلر و بو قۉرقینچلی توشینی یازیب و اونی چاپدن چیقریشینی لازم کۉردی.
بیتگنلرینی «بیر یازووچی‌نینگ بیرینچی و سۉنگّی حکایه‌سی» -دېیه نامله‌دی.
مطلبنی اۉرتاقلـَشیش: